AMD A8-7650K Boxed productervaring door Foritain

AMD A8-7650K APU Experience blog bundel
Productwebsite @ AMD

Inleiding
Deel 1: De AMD APU is binnen!
Deel 2: Spelen met een budget setup
Deel 3: Insert sneller geheugen
Deel 4: Crossfire met de AMD R7 250
Deel 5: Overklokken!
Deel 6: De AMD A8-7670K
Deel 7: Conclusie

Afgelopen Februari begon ik aan mijn ‘APU experience’. Enkele maanden zette ik mijn main ‘rig’, een systeem met een Intel Core i7 en losse GPU, aan de kant om een tijd te gaan leven met een systeem zonder losse grafische kaart, maar waar zowel de CPU als GPU prestaties geheel uit die enkele AMD A8-7650K van minder dan 100 euro moesten komen. Inmiddels zijn wij iets van een half jaar verder, en in die periode heb ik via een zes-tal blog updates die ervaring met lezers gedeeld.

In deze review doe ik dan ook niets anders dan al die AMD A8-7650K (En AMD A8-7670K) ervaringen bundelen in één artikel als referentie, en om naar te verwijzen. Als gevolg is het een verhaal met dubbele stukken of foto's, overlap, soms iets verouderde informatie (zeker in de eerste 4 van de 6 stukken die al maanden terug zijn gepost) of vragen die niet meer aan de orde zijn. Zo vraag ik bijvoorbeeld om feedback over wat ik zal gaan testen, echter zal ik aan nieuwe verzoeken niet meer kunnen voldoen. Tevens moet je er rekening mee houden dat er soms weken (of langer) tussen twee updates zat. Dit zorgt weer voor af en toe vreemde constructies als je het in één keer leest, of dat het wat incoherent is, hou daar dus rekening mee. Zonder een hele nieuwe review te schrijven zijn dit soort elementen helaas onvermijdelijk, echter denk ik dat dit een leuk stukje leesvoer niet in de weg hoeft te staan. Wil je in een korte tijd weten wat je van een AMD APU mag verwachten? Spring dan gerust direct naar de conclusie voor een vrij complete samenvatting.

Oh, en in de blogjes post ik vaak wat foto's van wat lekkere hapjes waar de dame mij mee verwend, die laat ik hier ook lekker staan ;)

Anyhow, bij deze dus het complete overzicht:

Er zijn van die momenten waarop je je als reviewer toch wel extra gevleid voelt. Ik heb al vaker gesteld dat je een review-hobby’s enkel moet oppakken als je hart er ligt, en als dat het geval is doet weinig je beter dan wanneer mensen leuk, inhoudelijk of soms ook gewoon lekker kritisch reageren op je content. En natuurlijk spring ik een gat in de lucht bij elke opmerking “toffe review”, zo enthousiast ben ik ook wel weer. Toch zijn er momentjes waar je springkracht serieus wordt getest, zoals wanneer je een berichtje krijgt of je het leuk zou vinden om de gloednieuwe AMD processor aan de tand te voelen.

De AMD A8-7650k is dan ook echt gloed en gloednieuw, hij staat momenteel nog niet eens in de pricewatch, en pas sinds deze week beginnen leveranciers en webshops pas de verkoop. De APU serie van AMD, de processors met geïntegreerde graphics dus waarbij je geen losse grafische kaart nodig hebt, komt in varianten tussen de 50 en 150 euro en kenmerkt zich vooral door stevige grafische prestaties ten opzichte van de Intel concurrentie. In de regel is het ook bekend dat de pure single-core prestaties dan weer achter blijven. Omdat het een A8 model betreft gaat het hier om een quad-core processor, A10 modellen zijn quad-cores, A4 en A6 zijn dual-cores. De prijs van de A8-7650K moet om en nabij de 100 euro uitkomen, wat hem praktisch een vervanger maakt van de huidige A8-7600 die ook rond de 100 euro moet kosten.

De toevoeging van de letter K maakt het echter een processor welke overklokt kan worden, wat voorheen enkel aan A10 varianten van de quad-core was toebedeeld, en die beginnen bij ca 120 euro. AMD lijkt de A8-7650K dus te positioneren als een betaalbare overklokbare quad-core met stevige grafische prestaties. De grafische prestaties komen in dit geval van een Radeon R7 GPU op 720MHz. Net als de A10-7700k heeft hij 384 GPU Cores, de A10-78xx serie heeft er meer maar begint bij 140 euro. De vergelijking met de 120 euro kostende A10-7700k is vooral ook apart, want je lijkt 20 euro te besparen met een A8-7650K ten koste van slechts 100MHz, iets wat je zelf via overklokken eenvoudig kan terugwinnen.

Inmiddels ligt de processor hier voor mij, samen met een Asus A68HM-Plus moederbord, en vraag ik mij af wat ik er mee zal doen. Zodoende kom ik ook bij de reden waarom ik dit post: Ik ben benieuwd naar wat jullie zouden doen! Natuurlijk moeten de grafische prestaties worden getest, zeker voor gamers die zich richten op populaire online games als CS:GO of LoL zal het mooi nieuws zijn als blijkt dat zij hun games soepel kunnen draaien zonder een dure GPU te kopen. Natuurlijk moet je overklokken met een K-serie processor, al zal het 3+2 phase design echt extreme overkloks in de weg staan. Maar welke koeler trek je van de plank? Zie je liever gangbare, betaalbare combinaties zoals ~30 euro luchtkoelers die goed samen gaan met een processor voor 100 euro, of zie je liever zwaardere hardware zoals 100 euro+ koelers en extra ventilatoren op de VRMs? Zal je testen met betaalbaar 1600MHz of 1866MHz werkgeheugen, of zou je toch liever 2133MHz geheugen gebruiken? Welke benchmarks zou je graag zien, welke features van de nieuwere generaties zou je goed in beeld brengen? Natuurlijk moet het leuk worden, maar tips over de praktische applicaties zijn natuurlijk ook erg welkom. Ik wil naar een mooie review toe werken, en jullie input is daarbij voor mij van groot belang!

Ik ga even lunchen, en terwijl ik van mijn hapje geniet bereid ik mij voor om vanmiddag nog enkele ideeën in de praktijk te gaan testen.

(Na de eerste stukjes feedback- Ed) Besloten te beginnen met een suggestie welke ik al aan voelde komen: Hoe presteert hij met een praktisch gangbare hardware combinatie. Ik begin met 4GB DDR3 1600MHz geheugen, een budget Sandisk Ultra Plus 128GB SSD (Was de goedkoopste van het moment vorige week), en hoewel ik geen budget luchtkoeler heb liggen komt de zeer compacte maar erg luxe Noctua NH-U9S wat prestaties betreft goed in de buurt van betaalbare grotere towerkoelers. Testen gebeurt hier nog altijd op mijn CM Testbench en met de V850 voeding. Dikke overkill natuurlijk die voeding, maar het is nu eenmaal mijn bench-voeding en een luxe voeding heeft (helaas) geen relevante impact op de prestatiescores in benchmarks.

Hij start in elk geval op, en nu tijd om Windows te installeren, en dan benchmarks voor volgende update!

Bij vorige update vroeg ik onder andere voor wat suggesties over wat te testen. Aan de hand van de reacties en berichtjes heb ik de volgende primaire doelen gesteld (althans, voor de korte termijn):
1- Een realistische build maken op basis van de AMD A8-7650K
2- Verschillen testen bij gebruik van trager en sneller werkgeheugen
3- De hele handel overklokken.

In deze update ga ik beginnen met punt 1: Wat mag je nou verwachten van een realistische build met de A8-7650k. Ik keek naar de prestaties in enkele games, heb een mogelijke build samengesteld, het energieverbruik gemeten.

Nu is mijn huidige test opstelling voor de ‘realistische’ build natuurlijk niet bijzonder realistisch, tenzij iemand een testbench voor dagelijkse taken gebruikt of graag ongeveer 600W overcapaciteit wil misschien?

Zitten aantal ‘dure’ spullen tussen, maar als je goed kijkt eigenlijk niets wat de prestaties beïnvloed. Als ik deze lijst ‘omtover’ in een realistische build komen we maar nipt boven de 300 euro uit, en hebben we een machine die in games gelijk zal presteren als de testopstelling. Als je een grof budget van ca 350 euro aan kan houden zou je de gekozen SSHD kunnen vervangen voor een ~256GB SSD welke sneller is voor dagelijks gebruik. Een 128GB SSD, wat voor 300 en een beetje euro best mogelijk is, is voor gamen eigenlijk niet aan te raden tenzij je niet meer dan 2-3 games tegelijk wilt installeren, sommige games zijn tegenwoordig namelijk flink aan de maat.

Het kan eventueel nog goedkoper, maar een A kwaliteit voeding en een half-degelijke case is natuurlijk wel prettig.

Maar goed, ik zette mijn vaste werkpaard met i7-4770k en GTX 970 even aan de kant om te gaan werken en gamen op de A8-7650K. Om wat perspectief te geven, enkel die i7 –of- die GTX 970 kost al meer dan deze hele pc build kost! Laat ik direct maar duidelijk maken: Voor een beetje browsen, wat foto’s bekijken, en wat office werk merk je natuurlijk echt nul verschil tussen een high-ish-end werkpaard en een instap systeem.

Gamen is voor mij tegenwoordig een luxe waar ik weinig aan toe kom, maar als het even kan speel ik graag een spelletje. Mijn persoonlijke favoriet is nog altijd CS:GO, nou ja “nog altijd” nadat ik heel ‘vroegah’ CS erg fanatiek speelde. Leuke kanttekening overigens: Ik weet nog dat ik in 1999 met ADSL speelde en wel echt de man was met mijn ‘lage’ ping (20 tot 50 was toen geloof ik wel echt hip) versus de meeste ~150-250 ping inbellers, tegenwoordig ben je met een glasvezel verbinding ook duidelijk weer een paar trappen lager in de ping dan de ADSL/Kabel gamers ;).

Gezien de momenteel beschikbare schermen (en het ontbreken van een displayport aansluiting op het moederbord) hier moest ik wel gebruik maken van een 1920x1200p scherm, oftewel de prestaties op een meer gebruikelijk 1080p scherm zullen nog iets hoger uitvallen ( normaliter zo’n 10%). Maar goed: Tijd om wat games op de AMD A8-7650K te testen:

75 FPS gemiddeld in CS:GO. En de game speelde uiteraard echt lekker soepel weg. Geen merkbare lag, stutters of wat dan ook. Gewoon een vergelijkbare ervaring met een high-end systeem, dus voor CS:GO hoef je zeker niet meer uit te geven. Twee andere games die ik voor de aardigheid een beetje speel zijn League of Legends en Diablo III, uiteraard willen we een beetje genieten dus ‘High’ settings om mee te beginnen.

Het populaire League of Legends blijft net onder de 60 hangen, oftewel meer dan prettig en soepel speelbaar, wederom geen reden om meer te investeren. Diablo III is duidelijk wat zwaarder en blijft net boven de 30. Soms is 30 FPS in een benchmark onspeelbaar, en soms is 30 FPS gewoon voldoende. Ik het geval van Diablo 3 op de 7650k moet ik het echt voldoende noemen. Voornamelijk omdat er geen haperingen of framedrops zijn en de game erg prettig wegspeelde, enkel de shadow-instellingen wat verlagen was voor mij al genoeg om het erbij te laten. Het verschil tussen 60 en 30 FPS is uiteraard altijd merkbaar in een directe vergelijking, maar ik vond het zelf niet de moeite om de instellingen verder te verlagen ten gunste van meer FPS. Prima speelbaar, maar we weten nu wel dat we een keer tegen de beperkingen van een APU aan gaan lopen.

Skyrim is iets van een AAA titel, maar dan wel van een jaartje of drie geleden. Het mag duidelijk zijn dat zaken als anti-aliasing hier zwaar weegt, iets wat bij de meeste settings automatisch wordt toegepast. Het was dan ook even stoeien met de instellingen om tot een soepele gameplay te komen. Uiteindelijk belande ik op deze settings, waarmee ik dat gemiddelde van 37 FPS behaalde.

Uiteraard is het verschil met een high-end pc in de beeldkwaliteit zichtbaar, maar ook Skyrim is wel goed te doen zelfs als je verwend bent met een pc die wel alles op max draait. Het voelde meer als een xbox360 ervaring wat graphics betreft, maar het ging redelijk en loopt met die instellingen toch echt soepel (en met een 1080p scherm zit je dus zeker veilig). Natuurlijk zie je het verschil, maar heb je daardoor minder plezier van je game? Dat antwoord zal persoonlijk zijn, maar als je op de centjes moet letten kan je dus prima uit de voeten.

Enkel op verzoek van user iBugged ben ik met “Euro Truck Simulator 2” aan de slag gegaan. Hoewel de game er eenvoudig uit ziet bleek medium settings hier toch een redelijke uitdaging. In tegenstelling tot de 31 FPS bij DIablo 3 voelde de 38 FPS in deze game niet soepel genoeg vanwege regelmatige framedrops. Dat zegt mogelijk meer over de game overigens, want zelfs op de laagste instellingen had de game heel af en toe nog wat framedrops ondanks de toch zeer respectabele gemiddelde 74 FPS, het lijkt erop dat de ongetwijfeld beperktere dev-crew achter ETS2 niet de optimalisaties kan halen die bijvoorbeeld Blizzard met Diablo 3 voor elkaar krijgt. Speciaal voor iBugged heb ik met fraps een korte opname gemaakt van de game.

Sorry iBugged, grapje, maar dit is echt niet mijn game en ik wilde er snellll uit ;) Wel kunnen lachen om de vele mannelijke trucker-avatars overigens, de één is nog ‘charmanter’ dan de ander.

Als laatste vandaag ook nog even kijken naar het energieverbruik:

30W tijdens een idle desktop is niet verkeerd en in lijn met de meeste moderne systemen, zeker gezien dit zonder enige optimalisaties is met betrekking tot het verbruik. Het verbruik tijdens gamen varieert tussen de 80 en 100W, wat onderstreept dat de bovenstaande 300W voeding meer dan ruim voldoende is. De piekbelasting van 122W wordt alleen behaald tijdens het draaien van Prime95, een combinatie van Prime (CPU load) en OCCT (GPU load) gaf een lager verbruik van 113W.

De komende dagen ga ik aan de slag met een héél leuk nieuw pakketje welke vandaag binnen is gekomen: 2x 8GB Corsair Vengeance Pro 2400MHz werkgeheugen. Dit om te kijken of snel werkgeheugen de prestaties beïnvloed. Één ding staat echter al vast: Gamen met niet –AAA games kan prima op een super budget systeem, en bij veel populaire games als CS:GO, Diablo III, of League of Legends kan je ook echt genieten met hoge instellingen, ik was persoonlijk erg onder de indruk van de ingebouwde graphics. PC gamen op een strak budget kan dus gewoon wel. Maar hoe zit het met zwaardere AAA Games zou je denken? Precies dat komt in de volgende update (deze verwacht ik binnen een weekje te posten) naar voren wanneer ik 2x 2GB 1600MHz tegenover 2x 8GB 2400MHz zet (En ik probeer nog een 8GB set van 1866 of 2133MHz te regelen als het meezit).

Nu is mij duidelijk gemaakt dat het ontbreken van food foto’s bij dit blogje niet gewaardeerd wordt. Dit keer ben ik hard aan het ‘koken’ geweest om zowel mijzelf als mijn lieve dame in The Sims 4 te krijgen. Na lang stoeien met de character creation was dat gelukt, en hebben wij ons eerste huisje in elkaar zitten flatsen. En met een huisje bedoel ik: een paar muren en een dak. Prioriteit 1: Keuken bouwen, en dame keuken in sturen. We blijven tenslotte man en een beetje chauvinistisch. Dus enkele minuten gameplay verder stond ze dus serieus te roeren, overigens met een prima en stabiele 42FPS bij medium instellingen. De game gaf zelfs aan dat zij “new skill in cooking” heeft! Tof man.

Maar helaas ging het niet helemaal goed, en zette de lieve muts de keuken in brand. In plaats van een food-plaatje waar ik op hoopte kregen we dus een zwarte keuken. Lekker dan. Dat moet ze volgende keer maar even beter doen, want dit is geen koken natuurlijk…

Zoals beloofd nu de update waarbij ik sneller geheugen in ‘het bakkie’ heb gestopt, om te kijken of het invloed heeft op de prestaties. Daarnaast waren er een aantal verzoekjes om nog wat specifiekere (zwaardere) games te draaien, dus naast een aantal games van vorige keer om het geheugen te vergelijken voeg ik vandaag wat nieuwe games toe. Zo houden we het ook een beetje interessant nietwaar?

Goed, vorige keer was ik hier gebleven:

Althans, dit is een mogelijke build waarbij je dezelfde game prestaties mag verwachten als in deel 2 van deze ervaring. Ik hou het voorlopig in het midden of je voor een SSHD, SSD, of SSD+HDD combi wilt gaan, het zijn allemaal valide opties met voor- en nadelen. Maar goed, zelfs met wat meer luxe zoals een grotere SSD of extra koeling kom je dus nog op minder centjes uit dan enkel een i7-4770k of een GTX 970.

Traditioneel is het zo dat sneller geheugen bij een systeem met een losse grafische kaart niet bijster veel invloed heeft op de (game)prestaties. Aan de andere kant is de meerprijs voor ‘iets’ sneller geheugen vaak minimaal, dus een miskoop is het zelden. Ik meende dat de meerprijs van 1866 naar 2133 MHz bij de aanschaf van de laatste machine niet meer dan vijf euro was. De voornaamste reden dat het vaak niet veel effect heeft is dat de games voornamelijk gebruik maken van het (flink snellere) werkgeheugen op de videokaart zelf. Een APU, zoals deze AMD A8-7650K, maakt echter gebruik van je werkgeheugen van je systeem als “videogeheugen”, we hebben er tenslotte geen videokaart in zitten. Oftewel in deze situatie zou er winst te behalen moeten zijn.

Insert 16GB Corsair Vengeance Pro 2400 MHz DDR3 geheugen:

Mooi is het in elk geval wel die Vengeance Pro look. Gekozen voor de rode uitvoering ivm het nieuwe test moederbordje met rode accenten. Toegegeven: ~150 euro 16GB werkgeheugen is een beetje apart op een APU build die verder ~250 euro kost, en grote heatsinks op DDR3 biedt weinig praktische voordelen, maar “for Science!” moet het kunnen toch? Eerst maar even de verschillen in 3D Mark Firestrike, dit geeft meestal grofweg de krachtverschillen aan:

~20%, niet verkeerd! En dan meteen maar door naar wat game benchmarks. Hou er rekening mee dat de meeste van deze games geen ingebouwde benchmark hebben, en dat je dus afwijkingen kan hebben vanwege de gemeten speelmomenten. Nu probeer ik dezelfde stukken te doorlopen om enige vergelijking te houden, zoals bijvoorbeeld hetzelfde stukje Skyim, of één heel potje League of Legends, maar kleine afwijkingen zijn onvermijdelijk. Tevens heb ik enkel een 1200p scherm staan om aan te sluiten, en al deze benchmarks zijn dus op 1200p uitgevoerd. Voor 1080p/FullHD prestaties mag je grofweg 10% FPS bijtellen.

De resultaten met sneller geheugen hier en daar echt overtuigend: Vooral een grafisch zwaardere game als Skyrim (zie settings hier) krijgt een enorme boost van bijna 40%! Andere games zien iets meer bescheiden maar nog altijd stevige toenames, en CS:GO, mogelijk de lichtste game in de vergelijking, ziet opvallend genoeg helemaal geen toename van de prestaties (de afname van 1 FPS zegt vermoedelijk meer over de actie in die specifieke potjes), al maakt een resultaat boven de 75 FPS sowieso niet gek veel uit. Maar het is duidelijk: Sneller geheugen maakt echt verschil.

Goed, dan nog een paar nieuwere, zwaardere games getest!

We zien dat de APU het al wat zwaarder krijgt. Battlefield 4 is natuurlijk een echte AAA game, en dat zie je in de prestaties ook terug. Medium instellingen gaan nog net met 32 FPS, waarbij het minimum FPS van 26 overigens wel voldoende was een voldoende soepele speelervaring, merkbaar stotteren was zeker geen sprake van. Hou er wel rekening mee dat het grafische verschil in BF4 tussen medium en ultra echt extreem is, de game krijgt duidelijk een “Xbox 360 gevoel” op medium. Nog lagere instellingen hielpen de FPS iets omhoog (en op 1080p mag je richting de 40FPS verwachten), maar gek veel veranderde de ervaring niet. Maar goed: Je kan het net spelen, het ziet er alleen cheapie uit.

Waar de APU echt op zijn donder kreeg was Shadow of Mordor. Geweldige game overigens, maar die kon zelfs op “Lowest” met een gemiddelde van 27 FPS niet soepel worden gespeeld, althans op een 1200p resolutie. De resolutie verlagen naar 1344x840 (ik zit tenslotte op een 1200p scherm) was voldoende om tot een speelbare 41 FPS te komen, maar ook hier is het resultaat een matig ogende game (zeker als je Ultra hebt gezien) en het mag duidelijk zijn dat deze APU, zelfs met 2400MHz geheugen, voor deze zwaardere games gewoon kracht tekort komt. Opvallend genoeg zag ik dat ook bij Bioshock Infinite, een game waarvan ik juist had verwacht dat deze goed weg zou spelen. Enkel met de instellingen op “Low” kwam ik tot een voelbare soepele speelervaring met 36 FPS.

Guild Wars 2 als “MMO” erbij gepakt gezien die voor een tientje te koop was. Best een leuke game overigens, na wat hardcore raiding was ik WoW wel aardig zat, maar GW2 is best vermakelijk voor de verandering. Een gemiddelde van 38 FPS met de onderstaande settings (~Medium zonder AA) op 1200P gaf een erg soepele speelervaring en terwijl mijn dame het naast mij op een echte gaming-rig zat te spelen had ik niet het idee dat ik veel grafisch geweld hoefde te missen zoals bij Shadow of Mordor of Battlefield 4. Hou er wel rekening mee dat end-game, met veel mensen in een raid ofzo, zwaarder weegt, in welk geval een iets lagere instelling handig zal zijn. Maar goed: Deze game is opvallend prima en tevens mooi speelbaar.

(volledige screenshot)

Nog op verzoek wat Minecraft: 236 FPS met standaard instellingen in een single player game. tja wat kan ik daar van zeggen :D. Een toename van de standaard view-range van 10 clusters (ofzoiets?) naar 14 hakte er stevig in en deed de FPS afnemen naar 60 in een multiplayer game, maar 60 FPS blijft uitstekend natuurlijk. Mocht iemand nog leuke / mooie mod-suggesties hebben, laat het weten! Dan neem ik die volgende keer met alle plezier mee. Ook Cities Skylines werd verzocht, maar daar liep ik tegen wat stabiliteit issues aan, probeer ik ook volgende keer mee te nemen.

Minecraft op ultra blijft een grafisch genot

Conclusies van vandaag? Sneller werkgeheugen bij APU gaming is absoluut iets om te overwegen, de prestaties nemen in de meeste situaties echt aanzienlijk toe. Sta je voor zo’n aanschaf en kan je voor een geringe meerprijs 1866, 2133, of zelfs 2400+ MHz werkgeheugen aanschaffen is dat zeker aan te raden. Daarnaast moet toch worden gezegd dat de AMD A8 7650K zonder grafische kaart echt spierballen mist voor bepaalde zwaardere games. Nu zal niemand verwachten dat een APU van ~100 euro een echte game-pc met CPU+GPU combinatie van honderden euro’s overbodig maakt, maar laat het duidelijk zijn.

Ik begon echter met de opmerking dat ik mijn game-pc heb geparkeerd om een tijdje met deze APU te ‘leven’, en ik kan niet anders dan stellen dat dat in veel opzichten toch goed bevalt. Algehele gevoel-snelheid van het systeem is zelfs met budget SSD niet minder dan een veel luxer systeem. Maar ook het gamen bevalt eigenlijk goed zolang je uit de buurt blijft van games zoals Shadow of Mordor (of, ik doe een gokje: GTA V). Natuurlijk merk je geen verschil bij de hogere-FPS games zoals League of Legends of CS:GO, maar ook de games die in de grafieken wat minder denderend lijken (Guild Wars 2, Skyrim, Diablo 3) speelden dusdanig soepel weg dat ik regelmatig vergat dat dit systeem geen losse grafische kaart had.

Tl;dr? Voor gamen op een strak budget is de AMD A8-7650K (of vergelijkbare APU) echt een serieuze overweging. Ook als je vooral games als CS:GO of MOBA games speelt, dan wel niet veel verder komt dan af en toe wat oudere/lichtere games, moet je je afvragen of het wel zin heeft zwaar te investeren: een APU is dan echt een interessante koop.

Volgende keer? Overklokken met de AMD A8-7650K! Andere suggesties om nog iets te testen zijn natuurlijk welkom!

Dit keer wel een plaatje met 'echt' eten om mee af te sluiten. #Happybreakfast van mijn lieve schat :D

En nee, ze is niet altijd lief :'(

CS:GO spelers weten al hoe laat het is. (Volledige screenshot hier)

img]http://www.techtesters.eu/pic/00MENU/amdapupt4.png[/img]

In het vorige deel gaf ik de betaalbare build een upgrade met een flinke bak 2400MHz Corsair Vengeance Pro DDR3 geheugen, en in dit deel ga ik aan de slag met iets wat ik vooraf eigenlijk niet had verwacht: AMD Dual Graphics, oftewel Crossfire tussen de A8-7650K APU en een losse Sapphire R7 250 Grafische kaart. Niet verwacht toen ik aan dit 7650K stuk begon, maar gelukkig waren AMD en Sapphire zo vriendelijk er ééntje ter beschikking te stellen.

Wat mij bij het begin van deze ervaring op viel is dat AMD op hun website ‘een beetje vaag’ is met de informatie over Dual Graphics. Zo staat de 7650K niet op de pagina vermeld, en de A8-7600 staat met een R7 240 vermeld als ‘recommended pairing’. Als ik het goed heb begrepen uit andere bronnen komt dat omdat het een beetje aan de game designers en optimalisaties ligt om te bepalen wat wel en wat niet goed samen gaat, dus wat een goede combi is kan wisselen per game. Klinkt een beetje onhandig wellicht, maar we zullen het zien. Dual Graphics lijkt dan wel regelmatig genoemd als feature, maar echt heel veel nadruk lijkt er niet op te liggen vanuit de AMD kant. Voor de A10-78x0 reeks sturen ze wel specifiek aan op een combi met de R7 250, en kennelijk is dat ook de betere combinatie voor deze A8-7650k.

Goed, het kaartje zelf. De Sapphire R7 250 is een instap GPUtje van 90 euro. Deze is voorzien van 2GB DDR3 geheugen, en hoewel in de regel het advies is om een GPU met GDDR5 te pakken zou dat geen voordelen moeten bieden bij een Dual Graphics opstelling; je APU teert tenslotte op de DDR3 van je computer zelf. Het kaartje zelf kan ik niet anders beschrijven dan “een schatje”. Klein dus die past praktisch overal wel in, geen extra stroomaansluitingen vereist, maar toch een ‘beetje cool’ met een zwart frame en wat kleine details.

Met de toevoeging van die Sapphire R7 250 kom ik bij de volgende totale setup:

Uiteraard een beetje vreemde combinatie, en een praktische build op basis van deze AMD APU zal natuurlijk nooit dergelijk dure componenten vereisen. In de afsluiting van deze blogserie zal ik, net als in vorige blog, een opzet maken met wat praktische systemen.

Nu kan ik direct beginnen met te stellen dat ‘Dual Graphics’ niet de meest noob-friendly installatie is. Zoals elke PC-Pro *ahem* lees ik natuurlijk geen handleidingen (handleidingen zijn voor noobs etc etc), dus ik prikte dat GPUtje op het moederbord, sloot het scherm aan op de GPU, en starte de PC. Yippie, hij werkt! En nu? Catalyst Control Center openen (de software/driver van AMD), en op zoek naar de Dual Graphics optie!

Juist, ja. Niet dus. Toch maar even naar Google. Onder Performance zou namelijk “AMD Radeon Dual Graphics” moeten staan maar die stond er niet. Kennelijk moet je je scherm aansluiten op je moederbord, maar dat geeft geen beeld tenzij je in je bios/uefi instelt dat je primaire graphics adapter je integrated graphics zijn. Is dat lastig? Tuurlijk niet, maar echt beginner-vriendelijk is dat ook weer niet. Met de aansluiting op de juiste plek en de juiste bios instelling kon het feestje eindelijk beginnen: Dual Graphics stond aan!

Nu hebben jullie waarschijnlijk gezien dat ik in deze blog-reeks een beetje willekeurig ben geweest met mijn benchmarks, het is tenslotte ‘voor de leuk’, en ook een ervaring zonder erg strak plan vooraf. Als gevolg zijn niet alle benchmarks in alle scenario’s getest, dus let even op precies wat in elke grafiek met elkaar vergeleken wordt. Ik heb wel het 2400MHz werkgeheugen aangehouden in deze opzet, dus hou daar rekening mee als je vergelijkt met eerdere updates. Uiteraard heb ik niet alleen Dual Graphics getest, maar ook de R7 250 los meegenomen. Wederom gaat op: Ik test op een 1200p scherm, dus voor een 1080p ervaring mag je grofweg 10% FPS bijtellen. Eerst maar even de twee grote synthetische benches:

3D Mark ziet Dual Graphics als R7 250 in Crossfire

Het schetst een interessant beeld: De losse R7 250 presteert hier nauwelijks beter dan de APU alleen al. Oftewel een 100 euro APU waar ook nog een bak CPU power in zit lijkt niet ver van een losse grafische kaart van bijna hetzelfde bedrag te zitten, uiteraard komt de score van de R7 250 wat hoger uit met een high-end CPU, maar dan praten we weer over een andere prijsklasse. Ook zien we dat de Crossfire combinatie best potentie heeft: 40-60% hogere scores dan de losse GPU of APU.

Maar hoe zit het in de praktijk, gezien de los-vaste vergelijkingen plak ik wat kanttekeningen bij elke game:

Shadow of Mordor is een uitstekend voorbeeld van hoe Dual Graphics een 'echt' voordeel kan zijn. De APU zelf moest terugstappen naar 840p om speelbaar te zijn, de R7 250 doet het amper beter, maar werken ze samen dan krijgen we zowaar speelbare prestaties op 1080p. 31 FPS op Medium op 1200p, en 39 FPS op Lowest. Geen vetpot, maar nu wel speelbaar en aanzienlijk beter dan zonder Dual Graphics. Ook Bioshock Infinite is een voorbeeld van een uitstekende boost. Medium settings zijn voor zowel de r7 250 als de APU een te zware klus, maar met Dual Graphics zal je op 1080p zelfs prima op hoge settings kunnen gamen. En ook Skyrim krijgt een mooi steuntje in de rug van bijna 20% in de Dual Graphics mode. 51 FPS was al soepel speelbaar, maar deze 60 geeft net even de ruimte de graphics nog een stapje hoger te zetten. (Skyrim resultaat met enkel de R7 250 is helaas foetsie)

Toch is het lang niet altijd feest. In Diablo 3 bijvoorbeeld lagen de prestaties allemaal erg dicht bij elkaar en zijn de verschillen mogelijk eigenlijk toe te wijzen aan de actie in de game op dat moment, Diablo 3 heeft tenslotte geen ingebakken benchmark. In dit geval heb je dus eigenlijk nul meerwaarde aan de losse GPU of Dual Graphics. Met The Sims 4 slaat het zelfs nog wat verder door. Hier laat de R7 250 voor het eerst de A8-7650K ruim achter zich. Maar met Dual Graphics aan zakt het gemiddelde onder de scores van de R7 250 op zichzelf (overigens ook de minimale en maximale FPS in vergelijkbare hoeveelheden). Dus hier zien we zelfs negatieve gevolgen van het combineren, ondanks dat deze game Dual Graphics zelfs zou moeten ondersteunen. In CS:GO zien we weer praktisch vergelijkbare prestaties tussen de A8-7650K en de R7 250. Crossfire geeft een kleine boost, maar het praktische voordeel is niet heel erg groot.

Het lijkt een beetje te bevestigen wat ik al mee had gekregen: De prestaties zijn sterk afhankelijk van de optimalisaties binnen de game. Uiteraard speelt AMD daar ook een rol in, maar die complexe discussie over het samenwerken van GPU fabrikanten en devs ga ik mij niet aan wagen. Toch kunnen we tot een aantal conclusies komen, waarbij de belangrijkste voor mij is dat de A8-7650K op zichzelf in veel gevallen al heel erg gewaagd is aan de prestaties van de R7 250. Die zal met een flink krachtigere CPU als basis nog wat verder kunnen gaan, maar onderschat de kracht van een APUtje dus niet.

Ook zien we dat Dual Graphics wel degelijk een mooie boost kan zijn, en de prestaties van de APU en de prestaties van de GPU in sommige gevallen goed kan laten samenwerken en tot speelbare resultaten komen waar de r7 250 of A8-7650K het op eigen benen lieten afweten. Toch is het geen verhaal zonder haken en ogen, want in sommige games zien we praktisch weinig of geen voordeel, en in een andere zelfs een negatief effect. Nu zou ik nog wat benchmarks kunnen draaien, maar in de praktijk komt het er op neer dat je vooraf onderzoek moet gaan doen of jouw favoriete games er baat bij hebben of niet. Combineer dat met de installatie waar je wel even over na moet denken en/of de bios in moet (simpel voor slimme Tweakers, maar voor een beginner?), en we komen zeker niet bij een combinatie die zo maar even een stamp of approval krijgt.

Daarbij moeten we natuurlijk ook nog even een prijsvergelijking maken, want het toevoegen van een R7 250 doet de kosten van onze budget PC aardig oplopen, en voor de prijs van een A8-7650K plus R7 250 (~190 euro) kan je ook een AMD X4 860K (~75) en een AMD R7 260X GPU ( ~115) halen. Nu heb ik die specifieke combinatie niet zelf getest maar het moet wel heel gek lopen dat je met die combinatie geen betere prestaties neer gaat zetten.

Zodoende lijkt de R7 250 een leuk kaartje voor een ouder pc'tje waar je toch iets van een game mee wilt spelen op zn tijd, en de A8-7650K nog altijd een interessante optie op zichzelf voor betaalbaar gamen (zonder AAA games), maar de combinatie van de twee niet veel meer dan een leuk concept wat in de praktijk onvoldoende overtuigd. Er zit zeker potentie in het Dual Graphics concept, en een R7 250 combineren met een A8-7650K is nog net een mogelijk overweging als je de APU reeds hebt, maar om het een echt overtuigende techniek te maken zullen AMD en de game devs er voor moeten zorgen dat de prestaties structureel en niet incidenteel overtuigen. Dan belanden we uiteraard bij een ‘kip en het ei’ verhaal, waarbij optimaliseren voor die kleine groep die momenteel Dual Graphics gebruikt vermoedelijk te duur is, waardoor die doelgroep niet groeit, etcetera.

Volgende, en vermoedelijk laatste update zal de R7 250 weer van het moederbordje af gaan, en zal ik met de AMD A8-7650K gaan overklokken. Verwacht geen vuurwerk gezien het prima maar doch mid-range moederbord (Asus A68HM-Plus), maar wie weet kunnen we nog meer uit ons betaalbare game-bakkie persen. Mocht iemand nog suggesties, tips, of ideeën hebben, laat het mij weten, anders zal dit verhaaltje binnenkort uit zijn. Voor nu nog even de food-promise, wederom een teasertje van het recept wat er spoedig aan komt, en nu moet het toch wel heel eenvoudig zijn te raden wat het is:

Voor de echte die-hard componentenkenners heb ik een uitdaging: In de voorlaatste foto zie je iets wat niet klopt met het componentenlijstje eerder in deze post. Herken jij waar het fout gaat? (En nee, ik tel de SilverStone EB01 in de achtergrond niet mee als onderdeel van de test setup ;))

Goed nieuws en slecht nieuws: Het goede nieuws is dat ik het nog resterende deel, overklokken, nu echt ga bespreken (Er zat enige tijd tussen dit deel en het vorige – Ed.). Het slechte nieuws is dat ik een andere belofte moet breken want dit deel is niet de afsluiter zoals ik eerder aangaf. Inmiddels ligt hier namelijk een AMD A8-7670K naast mij, en deze zal ik testen en vergelijken met de A8-7650K in de volgende, en finale, update.

Ik pak de draad weer op bij de setup die vorige keer nog stond. Wat producten betreft veranderd daar deze keer niets aan. Let op: Dit is dus mijn test bench voor deze ervaring, dat de verhouding een beetje zoek is met o.a. een 850W voeding mag hopelijk duidelijk zijn.

Overklokken is tegenwoordig bij veel componenten geen serieuze uitdaging meer. Zelfs voor mensen die geen BIOS/UEFI held zijn ligt een overklok binnen bereik, want tools zoals AMD Overdrive maken overklokken niet veel meer dan een slidertje naar rechts bewegen in een Windows applicatie. Helemaal zonder risico is het overigens niet, want als je een te hoog voltage op je onderdelen zet kan je wel degelijke ‘echte’ schade aanrichten. Wil je gaan overklokken begin dan met wat guides te lezen, schakel wat advies in, neem de tijd, en zorg dat je in hele kleine stapjes de prestaties verhoogt.

Wat een stevige overklok normaliter echter wel ten goede komt is een moederbord met een aardige stroomvoorziening richting de CPU, en tevens koeling van de VRM’s. Het Asus A68HM-Plus moederbord heeft zich de laatste tijd goed gedragen, maar het blijft een instap/midrange bord, en geen echt overklokkersbord. Dat hield in dat de speelruimte met het voltage beperkt was, echter gezien een APU zich op ‘betaalbaar gamen’ richt kan ik niet wakker liggen van het feit dat ik met een gangbare APU opstelling moet werken in plaats van een droomscenario voor overklokkers moet nabootsen. Toch deed het betaalbare Asus bordje het uiteindelijk goed, want de CPU kreeg ik zonder moeite op 4x 3.9GHz met 1.35V (3.3GHz is stock), en de GPU ging van 720 MHz naar maar liefst 1038 MHz in overdrive (1029 MHz in GPU-Z).

Met deze leuke overklok stabiel draaiende de eerste testjes doorlopen.

17% in 3D Mark Firestrike, en 20% in 3D Mark Sky Diver. 42% zelfs in Firestrike als je gaat vergelijken met de 4GB 1600MHz DDR3 resultaten uit het eerste deel. Dat zijn geen misselijke resultaten. Maar hoe vertaalt dat naar games?

We zien dat een aantal games net als de 3D Mark benchmarks een stevige boost krijgen van 15-20%, games die overigens in de praktijk vervolgens ook soepeler aanvoelden. De Sims heeft helaas geen ingebouwde benchmark, waardoor je afwijkingen kan krijgen afhankelijk van wat er op dat moment in de game gebeurd, maar een boost van bijna 50% is met enige zekerheid een indicatie dat het overklokken echt baat. Aan de andere kant van het spectrum zien we dat Shadow of Mordor er geen frame op vooruit gaat (zelfs één achteruit?), en ook Counter Strike Global Offensive gaat van een (respectabele) 74 FPS ‘slechts’ 3 FPS vooruit. Speciale toevoeging voor iBugged, die mij vroeg Euro Truck Simulator 2 te testen: Weet je nog dat ik 38 en 72 FPS haalde op Medium en Low respectievelijk haalde met de eerste setup? Met snel 8GB geheugen en een overklok kwam ik op maar liefst 70 en 103 FPS!

Een beetje processorkoeler is sowieso prettig om de geluidsproductie van de APU stock koelers onder load wat te drukken, en bovenstaande resultaten tonen aan dat een duur moederbord zeker niet vereist is om een praktische boost neer te zetten. Combineer die twee en je hebt in feite geen reden om niet te overklokken als je om prestaties geeft.

In de vorige delen kwam ik tot de conclusie dat Dual-Graphics/Crossfire met een R7 250 m.i. niet bijzonder interessant is, en dat het toevoegen van sneller geheugen juist weer wel voor een flinke prestatiewinst zorgt. Met deze overklok ervaring erbij is het tijd om het totaalplaatje op te maken: De AMD A8-7650K APU heeft mij overtuigd met een degelijke all-round prestatie; voor dagelijkse taken zoals browsen, office werk, of gewoon even vlotstarten en iets opzoeken is niet merkbaar anders dan met een Intel Core i7, een processor die meer kost dan een compleet systeem gebaseerd op deze APU. Ook gamen is zeker een optie zonder dure grafische kaart te kopen; zolang je enkel MOBA/MMO/CS games speelt op 1080p kan je prima uit de voeten en uitstekend genieten van een casual spelletje. Iets zwaardere games gaan vaak ook nog wel op lagere instellingen, maar we zijn ook enkele AAA games tegengekomen die simpelweg niet op 1080p zullen draaien. Niets voor een die-hard gamer dus, maar laten we de populariteit van o.a. MOBA games niet onderschatten. De AMD A8-7650K valt hierdoor automatisch in de rol van een echte budget-gamer chip, interessant wanneer er simpelweg geen budget is voor dedicated GPUs. Ook interessant is het idee dat een computer met game-functionaliteit simpelweg niets meer hoeft te kosten dan enkel een eenvoudig kantoor/huiswerk/familie-pctje.

Vertalen we de ervaringen naar een compleet systeem kom ik tot het volgende lijstje:

Ik hou het gebruikte moederbord en de AMD APU aan, kies voor een eenvoudige maar degelijke be quiet! voeding van 300W (ruim voldoende), kies voor een eenvoudige Cooler Master kast en een leuke instap processorkoeler, en als geheugen pak ik 8GB van lekker snel Corsair geheugen. Ik heb een SSHD in dit plaatje gezet, al is een 256GB SSD voor veel situaties een interessant alternatief. Oftewel ~350 euro voor een leuke all-rounder.

In het vorige deel zagen we dat de R7 250 niet bepaald een upgrade was, dus voor een echte upgrade komen we dan bij een AMD R7 260X uit. Als we rond die kaart een compleet systeem bouwen kijken we naar grofweg het volgende:

Zelfde behuizing, processorkoeler achterwege gelaten omdat de i3 stock koeler onder load niet bijster luid is, een iets duurdere voeding vanwege de losse GPU, iets goedkoper geheugen omdat snel geheugen Intel minder baat, en een budget moederbord met een scherp geprijsde i3 als basis. Uiteraard zullen de (AAA-) game prestaties daar beter zijn, maar we zitten al wel bijna 120 euro boven de prijs van het APU systeem. Dit lijstje onderstreept wederom de kracht van de APU: Als je een budget systeem zoekt met game functionaliteit is er praktisch geen alternatief, een echte upgrade kost flink meer en je kan met enkel een APU toch veel leuks doen!

Vorige update had eigenlijk de laatste moeten zijn. De AMD A8-7650K was inmiddels aardig aan de tand gevoeld en ik voelde mij inmiddels een stuk wijzer wat deze betaalbare jack-of-all-trades nu werkelijk voor je kunnen betekenen. Nog voor de afsluiting verscheen echter onverwachts een AMD A8-7670K op de deurmat, en CPU’tjes zijn natuurlijk geen onaangename verrassingen. Mocht je niet helemaal thuis zijn in deze processoren en zit je drie maal te kijken wat het verschil is tussen dit laatste typenummer en het eerste wat ik noemde: één 5je is een 7 geworden.

Gaan we kijken naar iets meer inhoudelijk verschillen dan wordt het niet direct heel veel eenvoudiger. De A8-7650K is een ‘Kaveri’ APU, de A8-7670K valt onder de ‘Godavari’ reeks, echter is Godavari de refresh van Kaveri, en spreken we in feite over dezelfde technologie met een nieuw likje verf. Ik ben geen expert of het gebied van architecturen (Zowel wat CPU’s als gebouwen betreft overigens), maar dat het minimaal kleine update moet zijn lijkt een veilige aanname. Het grote verschil moet zitten in een volwassener productieproces, en een beter binningproces, waarbij mijn woordkeuze voor ‘moet zitten’ al wat zegt: het zegt vooralsnog allemaal niet zo veel en de resultaten moeten spreken. Opvallend is het feit dat de AMD A8-7650K eigenlijk nog maar enkele maanden geleden is uitgekomen, oftewel van een opvolger was geen sprake. AMD zet de A8-7670K in als een opvuller tussen de A8-7650K en de duurdere AMD A10-7850K/A10-7870K. Het volgende plaatje (Bron: Anandtech.com) geeft een beter beeld van het huidige AMD APU aanbod en de positionering.

De A8-7670K heeft net als de A8-7650K 4 CPU cores (Nou ja, het is iets complexer, maar laten we het daarbij houden) en 6 GPU cores / 384 Streaming Processors voor het grafische deel. Ter vergelijking, de A10-78XX reeks heeft 8 GPU cores / 512 Streaming Processors, wat simpelweg tot betere grafische prestaties leidt. Het voornaamste voordeel van de A8-7670K ten opzichte van de A8-7650K wat je van AMD out-of-the-box krijgt is de hogere standaard kloksnelheid (300MHz) en iets hogere standaard boostsnelheid (100MHz), en dat het grafische deel iets hoger is geklokt (754MHz t.o.v. 720MHz). Deze extra snelheid zou je dan ca 14 dollar moeten kosten. Kijken we naar wat je normaliter betaalt voor dergelijke verhogingen dan klinkt dat eigenlijk niet onredelijk. Je voelt de ‘maar’ vermoedelijk al hangen, en dat klopt: Er zitten twee grote ‘maaren’ aan dit verhaal.

Één ‘maar’ laat ik voor de conclusie over, de andere ‘maar’ is het focuspunt van deze update: de K toevoeging aan het einde van de productnaam houdt in dat je vrij kan overklokken met al deze processoren. Waar Intel je deze optie enkel voor de topmodellen beschikbaar maakt (En de G3258), of althans de snelste modellen per categorie, geeft AMD simpelweg wat meer vrijheid met de lager gepositioneerde modellen. Leuk voor de consument, maar ook een nadeel voor AMD zelf omdat een beetje handige geek een goedkoper model vaak net zo snel kan laten draaien als een duurder model uit dezelfde generatie.

Laten we eerst nog even kijken naar de test-setup waar ik was:

Let wederom niet op de totaalprijs, het gebruik van een vrij high-end voeding van 150 euro en een processorkoeler van dik 50 slaat nergens op op een APU van 100 euro nogwat. In de laatste update bracht ik de A8-7650K tot 3.9GHz op de core, en 1038MHz (1029 in GPU-Z) op de grafische chip. Vooral dat laatste was een flinke toename ten opzichte van de oorspronkelijke 720MHz. Ik zou nu wat benchmarks kunnen draaien met de A8-7670K bij stock snelheden, dan zullen we zien dat de A8-7670K net wat sneller is dan de A8-7650K, maar mocht je nu nog niet in slaap zijn gevallen dan zou je dat gegarandeerd binnen 5 minuten zijn. Ben momenteel niet in de stemming om Captain Obvious te spelen, oftewel we gaan gewoon weer kijken wat er in zit als we de boel wat overklokken. (Let op: overklokken kan je systeem beschadigen als je als een zot tekeer gaat. Dit doe je altijd op eigen risico. Val mij dus aub niet lastig met 'ikke zette 2V op mn CPU toen ging ie poof qq')

We mikken de AMD A8-7650K er dus even uit, en deze AMD A8-7670K er in! (En uiteraard die Noctua NH-U9S er weer op, anders zou dit verhaaltje tot een heel abrupt einde komen...)

Op het CPU front liep ik bij de A8-7650K rond de 4.0GHz al tegen de beperkingen aan. De A8-7670K liet zich op 1.4V echter eenvoudig naar 4.5GHz klokken, toch een stevige boost ten opzichte van stock en interessant als je puur naar CPU-prestaties kijkt, en een indicatie dat het productie- en/of binningproces toch beter zou zijn. Een leuke feature van AMD is het automatisch overklokken in AMD OverDrive. Druk op de knop, en er komt een setting uit. Niet geheel onverwacht kwam deze ook tot 4.5GHz. Oftewel CPU overklokken is echt kinderspel. Het spijtige bij het overklokken van het CPU deel van een APU is dat de CPU-prestaties wel vooruit gaan, maar het grafische deel profiteert nauwelijks mee. Dit terwijl je normaliter toch een APU kiest voor de krachtige GPU prestaties. De eerste 3D performance tests vielen dan ook erg tegen vergeleken met de A8-7650K met overklok op de GPU cores en die bespaar ik jullie.

De GPU snelheid moest dus omhoog! Met de CPU cores op 4.5GHz ontstonden echter direct crashes bij het (noemenswaardig) verhogen ervan. Het verlagen van de CPU core gaf echter weer ruimte om de GPU core op te schroeven. Terug naar af dus (lees: CPU op 3.6GHz) om de limiet van de GPU core clock op te zoeken. Uiteindelijk kwam ik op 1038 MHz (1029 in GPU-Z) wat exact hetzelfde getal was als bij de A8-7650K. Alle benchmarks tig keer kunnen draaien zonder issues, maar de eerste stap boven de 1038MHz bracht het system vlot tot stilstaan. Vervolgens stukje bij beetje de CPU clock weer verhoogd, om net als bij de A8-7650K tot 3.9 GHz te komen alvorens de problemen ontstonden. Meer speling zat er simpelweg niet in, zelfs met meer dan stock voltages die voldeden voor deze 3.9/1038 combi. Hoewel mogelijk toeval, het is natuurlijk wel verdacht, schat ik het waarschijnlijk dat het moederbord (VRMs en/of phases, deze Asus is tenslotte een mid-range bord, geen die-hard-OC bord) hier toch een rol speelt. Maar goed, na een flinke tijd knutselen op exact dezelfde waardes uitkomen is niet heel bevredigend, waar de schuld dan ook mag liggen.

Met pijn en moeite lukte het uiteindelijk om nipt hogere synthetische benchmark scores neer te zetten. Nadat alle eerdere instellingen, dus enkel met CPU OC etc, niet voorbij de 3D Mark en game prestaties van de A8-7650K kwamen lukte dat wel met de A8-7670K met 3.9GHz op de CPU en 1038 MHz op de GPU. 4-5% in 3D Mark tests is echter geen vetpot, en de FPS in games kwam dan ook op vergelijkbare getallen uit. Een oplettende lezer zal opvallen dat de driver inmiddels recenter is (15.8 Beta vs 14.2 in de vorige delen) en zal het aannemelijker achten dat de prestatieverschillen hier uit voort komen dan uit een beter binning proces. Meteen een goede herinnering even je drivers te updaten mhm?

Hoe je het ook went of keert, of waar je de nuance ook probeert te zoeken (of plaatsen), de praktische verschillen in deze vergelijking zijn gewoon niet interessant. Misschien kan je met een luxe moederbord verder komen, misschien is deze A8-7670K sample net wat minder OC-ready, of misschien nogwat anders, het maakt allemaal niet uit voor de conclusie. De AMD APU is interessant voor betaalbare all-round PC’s waar wat op te gamen valt, en dan koop je geen overdreven duur moederbord bij (koop dan een dikkere APU) of je je met zwaardere koeloplossingen aan de slag om verder overklokken mogelijk te maken. Het maakt de A8-7670K praktisch niet interessanter dan de A8-7650K die je met minimale moeite tot een vergelijkbaar niveau kan tillen en tevens tientjes goedkoper is. Je zou dan nog kunnen denken dat de A8-7670K interessant is als je puur CPU prestaties wilt kopen vanwege het feit dat die puur op CPU overklok verder kwam, of wanneer je juist zelf echt geen overklok aan durft, maar dan komt de nekslag voor ons Nederlanders : De A8-7670K is hier matig leverbaar, en de A10-7850K die wel ruim beschikbaar is kost hier minder dan een tientje bovenop de A8-7670K. Bij de A10-7850K krijg je een nog hogere standaard kloksnelheid en twee extra GPU cores. Feitelijk een no-brainer dan. Hoewel ik vermoed dat deze A10-7850K weer weer een interessante overweging zal zijn heb ik hier helaas geen sample van.

Hoewel 'wij' weinig aan de A8-7670K hebben is dit elders in de wereld wel anders, iets wat ik even aan wil halen om uit te leggen dat het niet zo is dat AMD met de A8-7670K een vreemde zet maakt maar dat het vooral aan onze markt ligt. Kijken we naar newegg.com, één van de grootste (de grootste?) hardware retailers in de States, dan zie je dat de A8-7670K daar normaliter slechts 5 dollar meer kost dan de A8-7650K, en de A10-7850K daar weer 20 dollar boven zit (Overigens is de A8-7670K daar nu in de aanbieding voor 89$, dat is 15$ onder de A8-7650K, maar dat terzijde). Mochten de prijsverhoudingen hier ooit nog eens veranderen is het wel goed om te onthouden dat deze A8-7670K bij een minimale meerprijs (<5-10 euro ) wel interessant is en dat er dan geen reden is om er niet voor te gaan, enkel bij het huidige prijsverschil (20-25 euro bovenop de A8-7650K) is dat simpelweg niet het geval.

Het is nu echt tijd om deze APU ervaring definitief af te sluiten (Alhoewel, stiekem nog een keertje een A10 zoeken?). Als je alle eerdere delen gevolgd hebt dan heb je zowel de pieken als dalen meegemaakt. In de eerste twee delen merkte ik op dat er echt wat voor deze APU's, of in ieder geval de AMD A8-7650K, te zeggen is, in deel drie zagen we dat het gebruik van snel werkgeheugen daar echt een flinke schep bovenop deed, maar in het vierde deel kwam de eerste tegenvaller: Het gebruik van een losse GPU voor de Dual-Graphics (zeg maar Crossfire tussen je APU en een losse GPU) modus is niet heel interessant. Vervolgens zagen we in deel vijf weer goed nieuws: dat overklokken bijzonder eenvoudig was en tot flink extra prestaties leidde, maar in dit laatste deel weer een klein dal en dat is dat met de huidige beschikbaarheid en prijsstelling de A8-7670K simpelweg niet interessant is ten opzichte van de A8-7650K en de A10-7850K. Aan de andere kant zou je dat ook als piek kunnen zien voor de A8-7650K natuurlijk. Hoe dan ook hebben we wat geleerd: Some APU's pretty cool. Snel geheugen good. Losse GPU erbij bad. Overklok good. Zo simpel kunnen we het maken!

Wat ik wel duidelijk wil stellen is dat voor typische dagelijkse activiteiten, zoals browsen, mail, kantoorwerk, etcetera, je het verschil tussen een AMD APU systeem van ca 350 euro totaal en een systeem op basis van een Intel Core i7 (die meer kost dan een geheel systeem op APU basis) niet zal merken. Dit gaat echter ook op voor goedkope Intel Celerons en Pentiums, dus moet de APU iets meer bieden dan enkel goedkoop zijn en ‘snel genoeg’ zijn. Dat stukje meer zit in de game prestaties: In deel vier zagen we dat de game prestaties overeen komen met een R7 250 (wanneer deze op de CPU kracht van de A8-7650K loopt), en dat is een losse grafische kaart in de 80-90 euro klasse. We hebben in de hele serie gezien dat veel games echt goed speelbaar zijn: Oudere games en populaire MOBA games zijn uitstekend speelbaar op hoge settings en in andere games zal je de settings weliswaar wat moeten laten zakken maar kan je alsnog prima genieten. Om dergelijke prestaties op een Intel platform te halen heb je simpelweg een losse grafische kaart nodig, en daar betaal je voor en moet je ruimte voor hebben in je computer. Wel moet ik zeggen dat er ook voldoende AAA games zijn die je simpelweg niet soepel gaat kunnen spelen op een APU. Speel je echt zware games, of wil je MOBA games / CS:GO en andere ‘prima speelbare’ games op semi-pro niveau spelen (lees: enkel 120 of 144+ FPS voldoet voor jou), dan zal je simpelweg willen investeren in een wat duurdere set met een losse grafische kaart. Tevens moet ik opmerken dat je met een APU wel een zeer compact game systeem moet kunnen bouwen, maar dat degelijke FM2+ ITX moederborden best prijzig zijn; echte budget systemen zullen toch meer gangbaar afgemeten mATX kasten moeten gebruiken.

Of je nu voor de AMD A8-7650K wilt gaan, of misschien toch een A10 voor een tientje of 3 meer, de conclusie verandert niet veel. Deze APUs zijn zeker interessant als je een zeer betaalbare all-round PC wilt hebben waar je toch ook wat op kan gamen. Of je nu gewoon geen dik geld wilt uitgeven aan je pc omdat je enkel wat potjes League of Legends of CS:GO speelt in je vrije tijd, of omdat je als jonge lezer van die eigenwijze ouders hebt die vinden dat gamen slecht is en de thuis-pc geen cent meer mag kosten om gamen mogelijk te maken: er zijn genoeg goede redenen te bedenken om een APU te overwegen. De echte die-hard gamer die graag honderden euro’s uit geeft aan een losse grafische kaart en losse CPU zullen nooit overtuigd zijn van een APU, maar ik vond het knap om te zien hoe veel er toch uit dit sub-100 euro APU’tje wordt geperst.

Nog wat handige linkjes:
- Een voorzetje voor een echte betaalbare APU-bak. Dit hele systeem is op moment van schrijven goed verkrijgbaar via populaire webshops voor een totaalbedrag van 350 euro. Vervang de SSHD evt door een SSD voor meer all-round prestaties (maar minder opslag)
- Weinig te doen in de baas z'n tijd en wil je toch bezig lijken? Klik hier voor wat andere reviews en blogposts.