Sandisk Extreme Pro 960GB productervaring door Don Roberto

1. Inleiding
2. Uitpakken
3. Wat is een SSD?
4. Specificaties
5. Betrouwbaarheid
6. Benchmarks
7. Software
8. Vergelijkingen
9. Conclusie
10. Extra

SanDisk is geen onbekend merk voor de meeste lezers van deze review, want veel mensen hebben wel iets van SanDisk in huis. Vaak gaat het om USB-stick of geheugenkaartjes. De Amerikaanse fabrikant is echter één van de grootste fabrikant van flash chips in de wereld. Het is dan niet raar dat SanDisk ook SSD’s in haar productgamma heeft. Wat velen echter niet weten is dat SanDisk al meer dan 20 jaar bezig is met SSD’s. Je kunt SanDisk dus absoluut geen onbekende noemen op de SSD-markt. Na al meerdere SSD’s voor consumenten uitgebracht te hebben, lanceerde SanDisk in de zomer van 2014 de Extreme Pro SSD’s. SanDisk richt zich met de Extreme Pro naar eigen zeggen op gamers, pc-enthousiastelingen en professionals op grafisch gebied. Waar Crucial zich met haar SSD’s vaak op het goedkopere segment richt, probeert SanDisk met de Extreme Pro juist een goede SSD neer te zetten in de hogere prijsklasse. SanDisk gaat met de SSD de strijd aan met de Samsung 840 Pro en 850 Pro. Dit zijn namelijk de te kloppen SSD’s in deze prijsklasse. De Extreme Pro volgt de Extreme II op, maar op het eerste gezicht zijn de wijzigingen niet heel groot. SanDisk had met de Extreme II al een zeer goede SSD op de markt, maar de Extreme Pro heeft nieuwe NAND-geheugen en heeft de firmware geoptimaliseerd. Hierdoor moet de Extreme Pro nog betere prestaties bieden dan zijn voorganger.

SanDisk brengt de Extreme Pro uit in verschillende capaciteiten, namelijk versies met een opslagcapaciteit van 240GB, 480GB en 960GB. Ik richt me in deze review op de 960GB-versie. Deze versie kost op het moment van schrijven rond de €500 en wanneer we de prijs per gigabyte berekenen komen we op een prijs van 53 eurocent per gigabyte. Ter vergelijking pak ik de Crucial BX100 1TB er even bij. Deze kun je aanschaffen voor minder dan €400 en heeft een prijs per gigabyte van 40 eurocent. Dit is een fors verschil, maar waar de BX100 als een budget-SSD op de markt wordt gezet, is de Extreme Pro een highend-SSD. Ik verwacht dus erg goede prestaties van de SSD.

In deze review zal ik de Extreme Pro natuurlijk uitgebreid bespreken en ook alle bekende benchmarks langsgaan. SanDisk beloofd highend prestaties en dat moet natuurlijk bewezen worden. Net zoals mijn vorige review, zal ik de review weer voorzien van een uitleg over SSD’s. Deze simpele insteek is door velen positief ontvangen en als ik één persoon weer iets kan leren over SSD’s is het doel weer bereikt. Voor degene die dit gesneden koek vinden, mogen dit hoofdstuk natuurlijk overslaan. Dit is mijn eerste SanDisk-SSD die ik review, maar zoals de meeste van jullie weten is dit niet de eerste SSD die ik gereviewed heb. Hiervoor heb ik namelijk de Intel 520, Crucial M4, Crucial M500, Crucial MX100 en de Crucial BX100 al uitgebreid onder de loep genomen in een review. Deze SSD’s zullen ook hun opwachting maken in deze review. De Extreme Pro zal namelijk in één van de laatste hoofdstukken vergeleken worden met deze SSD’s. Deze review wordt natuurlijk afgesloten met een conclusie.

Ik wens alle lezers veel leesplezier met deze productervaring en vragen en/of opmerkingen zijn altijd welkom.

Terug naar boven

Uitpakken van producten is voor mij altijd een heugelijk moment. Bij de SanDisk Extreme Pro is dat ook het geval. SanDisk levert de SSD in een zwart doosje met rode accenten. Op het doosje zien we aan de bovenkant dat we te maken hebben met de SanDisk Extreme Pro. Daarnaast zien we in een klein kadertje dat we 960GB grote SSD in het doosje zit. Hieronder staan de opgegeven lees- en schrijfsnelheden. Midden op het doosje zien we een afbeelding met daarop de SSD.

Voorkant van doosje

Achterkant van doosje

Het doosje heeft geen klepjes die je kan openen en je moet dus aan de onderzijde of de bovenzijde het dichtgeplakte doosje openen. Wanneer je dit doet kan je de plastic verpakking eruit trekken. Eenmaal de verpakking uit het doosje getrokken te hebben, zien we meteen de achterzijde van de Extreme Pro. De SSD zelf zit in een antistatisch zakje met daarop een waarschuwingssticker. Wanneer wij onder het zakje kijken, treffen we daar de meegeleverde spullen aan. Het meest handige object is de meegeleverde adapter welke je op de Extreme Pro kan plakken. Hierdoor past de SSD in laptops die alleen 9,5mm dikke SSD’s of HDD’s ondersteunen. Normaliter is de Extreme Pro 7mm dik. Het is dus netjes van SanDisk dat zij gratis deze adapter meeleveren, zodat je niet mogelijk onverwachts voor een onwelkome verrassing komt te staan wanneer je laptop geen 7mm dikke SSD ondersteunt. Naast de adapter vinden we onder het plastic zakje ook nog twee instructie- en garantiegidsjes over de Extreme Pro. In het doosje vinden we geen instructiegidsje of een code voor het clonen van je oude HDD of SSD. SanDisk biedt deze mogelijkheid wel aan, maar deze is wel beperkt. In het hoofdstuk over software ga ik hier dieper op in.

Inhoud van doosje

Meegeleverde spullen

Adapter

Wanneer we de buitenkant van de Extreme Pro beter bekijken zien we dat de SSD bijna geheel in het zwart is uitgevoerd. Op de voorzijde van de SSD vinden we een zwarte sticker met daarop de naam van de SSD. Met grote rode letters staat hier tevens het logo van SanDisk op. De aansluitingen zitten aan de andere zijde van de SSD. Aan deze achterzijde van de SSD vinden we een witte sticker met daarop informatie over de Extreme Pro. In kleine lettertjes staat hier ook dat we te maken hebben met een Extreme Pro met een opslagcapaciteit van 960GB. Op de behuizing vinden we tevens nog kleine schroefgaten. Deze kan je gebruiken wanneer je de SSD in een drive bay moet installeren.

Voorzijde SSD

Achterzijde SSD

Aansluitingen

Zijaanzicht

Terug naar boven

Zoals ik al aankondigde in de inleiding wil ik hier kort het één en ander uitleggen over SSD’s. Degenen die dit gesneden koek vinden, kunnen dit natuurlijk overslaan, maar er zal vast wel iemand zijn die dit nuttig vind of van wie de kennis weer een beetje is weggezakt. Er wordt namelijk vaak vanuit gegaan dat iedereen alles snapt, maar ik denk echter dat er geen één gebruiker is, die van alle productgroepen de details weet. Natuurlijk kunnen we Google en Wikipedia gebruiken, maar persoonlijk dacht ik dat het wel handig is om alles eerst even op een rijtje te zetten. Daarnaast doe ik het ook voor mijzelf, omdat dit voor het schrijven ook een handig hulpmiddel is om naar terug te verwijzen.

Natuurlijk beginnen we eerst bij de naam SSD. SSD is een afkorting voor Solid State Drive. Zoals de naam al doet vermoeden heeft een SSD geen bewegende delen, zoals we die kennen van HDD’s (Hard disk drives). Waar we inmiddels de floppydisks en cd-roms hebben omgewisseld naar USB-sticks is dit ook aan het gebeuren met de overstap van HDD’s naar SSD’s. Dit gaat echter niet met een dergelijke vaart als met de cd-roms, omdat er altijd bepaalde toepassingen zijn waar een HDD op dit moment beter voor geschikt is. Wel zal de SSD de komende tijd steeds meer de HDD gaan vervangen op de consumentenmarkt. In plaats van een ronddraaiend schijfje krijg je nu een product met geheugenchips (ook wel NAND flash chips genoemd). Door het gebruik van geheugenchips zijn SSD’s in de praktijk een stuk sneller als HDD’s. Hoe een HDD werkt kun je het best vergelijken met ringsteken. Om bij ringsteken de ring (data) te bemachtigen moet je eerst een rondje rijden en je wagen op orde maken(opstarten). Een platter(schijf van HDD) heeft overal zijn data opgeschreven en de platter moet dus ronddraaien om de betreffende data te vinden. Dit maakt de HDD een stuk trager en juist die wachttijd kunnen de meeste mensen wel missen. Een ander voordeel van een SSD is dat deze een stuk energiezuiniger is en stiller is. Dit komt natuurlijk ook door het gebruik van de geheugenchips, want bewegende onderdelen kosten nu eenmaal energie en maken geluid. Het is handig dat er data op je geheugenchips staan, maar je moet deze data ook kunnen gebruiken. Daarvoor dient de controller, die je ook op elke SSD terug zal vinden. Wel zijn er verschillende controllers, maar de bekendste controllers zijn de SandForce, Samsung en Marvell controllers. De controller weet precies waar alles staat op de geheugenchips en kan dit dus ook weer heel snel weer terughalen. Voor de prestaties van een SSD is de controller het belangrijkste. Uiteindelijk draait het om de firmware waarop de controller draait, die bepaalt hoe snel de SSD is in het verwerken van opdrachten.

In de meeste discussies over SSD’s zie je vaak de termen SLC(Single Level Cell), MLC(Multi Level Cell) en TLC(Triple Level Cell) tegenkomen. Deze termen geven aan wat voor type geheugen er gebruikt wordt. SLC is de duurste variant en kan slechts één bit per cel opslaan. MLC kan per cel twee bits opslaan en is hierdoor goedkoper. TLC is een geheugentype dat je sinds kort ziet bij Samsung SSD’s en deze kan per cel drie bits opslaan. Hierdoor is TLC nog goedkoper en zijn ook grotere opslagcapaciteiten mogelijk. Qua betrouwbaarheid staan SSD met SLC als geheugentype bovenaan. Hier zit namelijk maar één bit per cel en de kans op een fout is daardoor klein, omdat er maar twee opties zijn(0 of 1). De kans op een fout verdubbeld bij MLC-geheugen. In totaal zijn er namelijk vier opties(00, 01, 10 of 11) voor de controller. Aangezien TLC-geheugen drie bits per cel hebben, wordt de kans op fouten nogmaals verdubbeld. Er zijn namelijk acht opties, namelijk 000, 001, 010, 011, 100, 101, 110 en 111. In theorie zou TLC-geheugen foutgevoeliger zijn en dus een kortere levensduur hebben dan een SSD met MLC-geheugen. Dit is echter uit de praktijk nog niet gebleken, omdat daarvoor TLC-geheugen nog te kort op de markt is.

Natuurlijk zijn er nog veel meer zaken te bespreken over de specifieke hardware van SSD’s, maar aangezien ik het kort en begrijpelijk wil houden, wil ik ook niet gelijk in het diepe springen. Daarnaast zullen er later in deze review ook op de hardware van de Extreme Pro worden ingegaan. Deze uitleg is vooral een opstapje voor mijn review, zodat uiteindelijk iedereen het snapt. Degene die meer willen weten, kunnen wellicht betere bronnen opzoeken. Uiteindelijk blijft dit natuurlijk een productreview.

Terug naar boven

Afmeting: 2.5 inch (100,5x69,85x9,5 mm)
SSD type: Multi-level cell
SSD controller: Marvell 88SS9187
Opslagcapaciteit GB: 960GB
Opslagcapaciteit GiB: 894 GiB
Opgegeven leessnelheid: 550 MB/s
Opgegeven schrijfsnelheid: 515 MB/s
Opgegeven 4K random read: 100.000 IOPS
Opgegeven 4K random write: 90.000 IOPS
Trim ondersteuning: Ja

De specificaties zien er goed uit, maar bij het noemen van de specificaties wil ik het in dit hoofdstuk niet alleen bij laten. Een SSD is namelijk pas echt interessant, wanneer je de SSD openmaakt en een blik kan werpen onder de virtuele motorkap. Door het openmaken van de SSD raak je wel je garantie kwijt en ik raad het dan ook zeker niet aan. SanDisk heeft namelijk een garantietermijn van 10 jaar meegegeven aan de Extreme Pro. Je moet dan wel heel graag je SSD willen openen om dit kwijt te raken. Voor een goede review is het naar mijn mening noodzakelijk om de SSD te openen en dus heb ik dat natuurlijk gedaan.

Extreme Pro gedeeltelijk open

Het openen van de behuizing was in eerste instantie verrassend moeilijk. Ik kon namelijk nergens schroefjes vinden op de Extreme Pro en na wat zoekwerk in andere reviews kwam ik nergens tegen hoe je de behuizing precies moet openen. Ik ben wel vaker SSD’s tegengekomen zonder schroefjes, maar dan gebruikte de fabrikanten meestal clips om de aparte delen van de behuizing aan elkaar te verbinden. Doordat ik geen schroefjes kon vinden, dacht ik dat dit ook het geval was bij de Extreme Pro. Na vele pogingen om de SSD te openen en de hulp ingeroepen van HWI kwam ik na nog wat meer zoekwerk een review tegen van een wat oudere SanDisk-SSD. Hier werd aangegeven dat de schroefjes onder de witte sticker zaten. Mijn eerste gedachte was: hoe kan dat nou? Ik had namelijk al eerder over de sticker gevoeld en nergens kwam ik iets van kuiltjes tegen dat zou duiden op schroefgaatjes. Nadat ik echter een klein stukje van de sticker verwijderd had, zag ik meteen het schroefje. In totaal zit de behuizing vast met vier schroefjes in alle vier de hoeken van de witte sticker. Uiteindelijk is het toch goed gekomen en het openen van de SSD was dus toch simpeler als gedacht. Ik had er de hele tijd met mijn neus bovenop gezeten en het niet ontdekt. Gelukkig heb ik de Extreme Pro heelhuids kunnen openen.

De verborgen schroefjes

Behuizing geopend

Aansluitingen zitten aan andere zijde

Nadat de PCB uit de behuizing is gehaald, kunnen we de PCB goed bestuderen. Als eerste valt op (eigenlijk valt het juist niet op) dat er geen flash chips op de achterkant van de PCB te vinden zijn. Het gaat om een 960GB grote SSD en waar je zou verwachten dat aan beide zijde van de PCB flash chips zouden zitten om deze capaciteit te behalen, is dat bij de Extreme Pro niet het geval. De flash chips zitten dus allemaal aan de andere zijde van de PCB. Doordat de achterzijde maar een lege bedoening is, ga ik maar snel over met bespreking van de veel interessantere voorzijde van de SSD.

Voorkant van de PCB

Uitleg over de Extreme Pro

Waar de achterzijde van de PCB van de Extreme Pro bijna een kaal maanlandschap leek, is dat zeker niet het geval aan de andere zijde van de Extreme Pro. Mijn oog viel als eerste op de controller van de SSD. Dit is namelijk een Marvell 88SS9187-controller. Deze controller is geen onbekende voor mij, want deze controller vond ik ook in de Crucial M500 die ik gereviewed heb. Naast SanDisk en Crucial heeft ook Plextor en Adata gebruik gemaakt van deze controller voor haar SSD’s. De 88SS9187 was in juni dus niet het allerbeste paard van de stal van Marvell, want in de zomer van 2014 kon je al SSD’s kopen met de nieuwere Marvell 88SS9189-controller. Dit is natuurlijk geen negatief punt voor SanDisk, want de leeftijd van een controller zegt niet veel. SanDisk had al ervaring met deze specifieke controller en door de firmware te optimaliseren kun je in sommige gevallen betere prestaties uit een oud component halen dan uit een nieuw component. Daarnaast heeft SanDisk de klokfrequentie van de controller opgeschroefd en hierdoor moet de controller ook betere prestaties bieden dan de Extreme II-SSD. De keuze voor een wat oudere controller is dus geen gek idee, want op dit moment ligt de bottleneck van SSD’s eerder bij de aansluiting dan bij de betreffende controller.

Acht flash chips

Controller

De meeste plek op de voorzijde van de PCB wordt ingenomen door de acht flash chips. Dit zijn geen 128Gbit dies, zoals je zou verwachten bij een SSD van 1TB, maar per die bieden de flashchips 64Gbit(8GB). In theorie is er een verschil, maar dit verschil kan worden opgevangen door de firmware. Aangezien er maar acht flashchips te vinden zijn op de PCB komen we door middel van een snelle rekensom tot de conclusie dat elke flashchip 16 dies aan boord heeft. Dit zorgt ervoor dat elke flashchip dus 128GB aan opslagcapaciteit heeft. Als we dit voor elke flashchip doen dan hebben we een totale opslagcapaciteit van 1024GB. Veel fabrikanten kiezen er niet voor om 16 dies te gebruiken, want dit vraagt veel precisie bij de fabricage. Er zijn namelijk veel meer draden en deze moeten allemaal goed aangesloten worden per die. De technologie om dit goed te doen is er zeker, want dit gebeurt al een aantal jaren bij bijvoorbeeld geheugenkaartjes. Bij geheugenkaartjes heb je namelijk het probleem dat je veel opslagcapaciteit moet hebben op een klein oppervlak. Een PCB van een SSD is een stuk groter en hier kan dus gemakkelijk gekozen worden voor 8 dies per flashchip. Daarnaast zorgen extra dies voor langere draden en dit verhoogt de latency van de flashchip. Het is dan opmerkelijk dat SanDisk dit dus gebruikt voor haar highend SSD.

16-die package van de Extreme Pro

Op de PCB vinden we naast de controller het werkgeheugen van de SSD. Dit werkgeheugen komt uit de stal van Samsung en het gaat om 1024MB DDR3-geheugen dat draait op 1.600Mhz.

Het werkgeheugen zit onder de controller

Aansluitingen van de SSD

SanDisk heeft ervoor gekozen om geen power-safe capacitors op de PCB te plaatsen. Daarnaast is de Extreme Pro niet voorzien van hardwarematige encryptie. SanDisk heeft naar eigen zeggen gedaan, omdat de SSD bedoeld is voor de consumentenmarkt en specifiek gezien voor de desktop-markt. Volgens SanDisk hebben gebruikers op deze markt geen echte behoefte aan encryptie. Persoonlijk heb ik hier mijn twijfels over, want een goedkope SSD, zoals de Crucial MX100 is wel voorzien van hardwarematige encryptie. De Extreme Pro is een highend SSD en het is dan enigszins opmerkelijk dat een budget-SSD wel over deze feature beschikt, maar een veel duurdere SSD niet.

Voorkant van de PCB

Voor de Extreme Pro heeft SanDisk een nieuwe technologie ontwikkeld onder de naam ‘nCache versie 2’. Dit is geen compleet nieuwe uitvinding, want dezelfde techniek vinden we terug bij Samsung onder de naam ‘TurboWrite’. De technologie houdt kort gezegd in dat er een gedeelte van het MLC-geheugen wordt aangestuurd als SLC-geheugen. Hierdoor kunnen er bij kleine bestandsformaten toch hogere snelheden worden behaald. Prestaties moeten daardoor bij de verschillende bestandsformaten een stuk stabieler draaien. Nadat het bestand is overgeplaatst zal de SSD dit bestand op een later moment doorschrijven naar het normale opslaggeheugen.

Uitleg van SanDisk over nCache

Terug naar boven

Eén van de kenmerken van de door mij geteste Crucial SSD’s was dat deze beschikken over een array van capacitors. SanDisk positioneert de Extreme Pro anders op de markt en heeft ervoor gekozen om geen capacitors op de Extreme Pro te plaatsen. Hierdoor is de Extreme Pro niet beter beveiligd tegen onverwachts stroomverlies. Wel heeft SanDisk de Extreme Pro van andere zaken voorzien die de betrouwbaarheid ten goede moeten komen.
Als eerste beschikt de Extreme Pro over het zogenaamde ‘Thermal Throttling’. Dit houdt kortgezegd in dat de SSD langzamer gaat werken, wanneer de temperatuur van de SSD te hoog wordt. Andere fabrikanten passen eenzelfde soort technologie toe. Voor desktops is dit niet heel erg interessant, maar voor sommige laptops is dit wel van belang. De SSD kan namelijk moeilijk warmte wegleiden wanneer deze ingesloten zit tussen andere componenten in de behuizing van een laptop. Door Thermal Throttling blijft de SSD onbeschadigd wanneer de warmte in de laptop toeneemt.

Bij het openmaken van de Extreme Pro viel ook op dat alle flashchips naast het werkgeheugen en de controller voorzien zijn van een thermal pad. Dit is altijd goed om te zien, want hierdoor krijgen alle cruciale componenten van de SSD extra bescherming.

Thermal pads van de Extreme Pro

Wellicht wel het meest ‘unique selling point’ van de Extreme Pro is de 10 jaar garantie dat SanDisk geeft de op de SSD. Dit is natuurlijk erg mooi, maar deze garantie is wel beperkt tot 80TB. Voor de meeste gebruikers is 80TB voldoende, maar voor een dure SSD met veel opslagcapaciteit had ik graag gezien dat dit hoger zou zijn. Omgerekend kan je 10 jaar lang elke dag 22GB schrijven. Veel gebruikers zullen dit waarschijnlijk niet halen, maar wanneer je bijvoorbeeld veel aan het video editen bent, zit je al snel boven de 22GB aan schrijfopdrachten per dag. Als SanDisk hier echt een ‘unique selling point’ van zou willen maken, lijkt het mij slimmer om deze 80TB te verhogen, want met genoeg vertrouwen in haar eigen product kan SanDisk dit zeker doen. De 10 jaar garantie lijkt mij nu meer gekozen om marketingredenen.

Garantie aangegeven op de verpakking

Voordat ik begon ben met het benchmarken van de Extreme Pro, heb ik eerst de Error Scan van HD Tune Pro uitgevoerd. De uitslag was gelukkig positief, zoals hieronder te zien is.

HD Tune Error Scan

Terug naar boven

Eén van de leukste zaken aan het schrijven van een review vind ik persoonlijk altijd het product onderwerpen aan een veelvoud van benchmarks. De meeste benchmarks stonden nog op mijn computer, omdat ik al meerdere SSD’s aan een kritische blik onderworpen heb. Mijn doel is altijd om elke review weer wat beter te maken dan de vorige en ook ditmaal heb ik dat weer geprobeerd. Voor alle benchmarks geldt dat ik ze meerdere keren heb uitgevoerd, zodat er niet opeens een rare hoge score als resultaat geldt. Daarnaast geldt dat ik alle benchmarks heb uitgevoerd met Intel Rapid Storage(versie 13.1.0.1058). Aangezien Intel Rapid Storage niet altijd vlekkeloos bij mij heeft gewerkt, heb ik ook de meeste benchmarks uitgevoerd zonder Intel’s programma. Uit de meeste benchmarks bleek dat dit vaak geen verschil maakte, maar indien dit wel het geval was, zal ik beide scores melden.

SanDisk belooft in de specificaties van de Extreme Pro 960GB een schrijfsnelheid van 515 MB/s en een leessnelheid van 550 MB/s. Natuurlijk ga ik uitzoeken in de verschillende benchmarks of de Extreme Pro ook deze opgegeven snelheden behaalt.

Met het volgende systeem heb ik alle benchmarks uitgevoerd:
Moederbord: MSI Z77A-gd65
Processor: Intel i5 3570K @ 4,2 Ghz
Geheugen: Crucial Ballistix Tactical Low Profile 8GB @ 2133MHz
Videokaart: Club3D Radeon HD7950
Hardeschijf: Samsung Spinpoint F3 1TB en Intel 520 240GB
Voeding: Seasonic S12II 520W
Besturingssysteem: Windows 7 Pro 64-bit
Firmware: X212T0RL

AS SSD

De eerste benchmark die ik heb gedraaid om de SanDisk Extreme Pro goed te kunnen testen is de AS SSD-benchmark. Deze benchmark richt zich vooral op oncomprimeerbare data. In deze benchmark worden onder andere de lees- en schrijfsnelheden van de SSD getest. Doordat ik eerder wisselende scores behaalde bij een andere SSD test ik deze benchmark zowel met Intel Rapid Storage ingeschakeld als uitgeschakeld. Tijdens het testen van de Extreme Pro kwam ik deze verschillen in testresultaten echter niet tegen.

Uitslag AS SSD

Uitslag AS SSD in IOPS

Nadat ik de AS SSD-benchmark vele malen achter elkaar heb gedraaid kan ik constateren dat de testuitslagen steeds dicht bij elkaar lagen. Ik heb geen enkele keer grote uitschieters voorbij zien komen. De totaalscore van 1.161 punten is erg goed en hiermee concurreert SanDisk met andere SSD’s in deze prijsklasse. Wanneer we de deelscores verder bekijken, kunnen we alleen maar concluderen dat het erg nette scores zijn. Er wordt een sequentiële leessnelheid van 526 MB/s behaald en de sequentiële schrijfsnelheid ligt op 486 MB/s. Dit zijn goede resultaten en de meeste consumenten zullen vooral naar deze resultaten kijken. Uiteindelijk zijn deze lees- en schrijfsnelheden niet het interessants, want de uitslagen bij 4K zijn eigenlijk een stuk interessanter. Met een schrijfsnelheid van 89 MB/s heb je zeker niks te klagen, maar het doet bijvoorbeeld wel onder voor andere SSD’s die ik getest heb. Met een leessnelheid van 33,7 MB/s bij 4K doet de Extreme Pro zeker mee met andere highend SSD’s.

AS SSD is een interessante benchmark, want naast de normale benchmark heeft het nog twee andere benchmarks in zijn gelederen. Als eerste heb ik de kopieerbenchmark uitgevoerd. Hierbij test hij achtereenvolgens 2 grote bestanden(ISO), daarna test hij veel kleine bestanden in één map(toepassingen) en als laatste hij een map met grote en kleine bestanden(games). Hieronder het resultaat.

Goede uitslag bij ISO-bestand

Goede uitslag bij programma

Zoals bijna altijd schommelen in deze benchmark mijn resultaten redelijk. Ik heb geprobeerd het probleem te herleiden, maar de fluctuaties lijken in de benchmark zelf te liggen. Wanneer bij de ene test de score hoog is, daalt deze weet bij de andere test. Voor deze review post ik daarom beide uitslagen welke een goed beeld geven van de gemiddelde score van de SSD. De resultaten zijn erg goed te noemen en hoe deze zich verhouden met andere SSD’s die ik getest heb, zal ik later bespreken.

De laatste benchmark van AS SSD, die ik heb uitgevoerd, is de compressietest. Deze benchmark kijkt naar de samendrukbaarheid van de gegevens. In deze test bleven de resultaten erg stabiel tijdens de meerdere tests die ik heb uitgevoerd. Hier weet de Extreme Pro een leessnelheid van 530 MB/s te behalen en een schrijfsnelheid van 440 MB/s. SanDisk zet dus weer prima prestaties neer en het is ook een goede zaak dat beide lijnen erg stabiel zijn.

Uitslag compressietest

Crystal Disk Mark 3.0

Nadat AS SSD-benchmark voltooid was, kon de Extreme Pro meteen weer aan de slag bij de Crystal Disk Mark 3-benchmark. Dit is meer een synthetische benchmark die willekeurig bestanden verwisselt in de schijf. Het laat goed zien hoe de SSD presteert onder welke omstandigheid dan ook. Er worden namelijk meerdere processen toegevoegd waardoor de SSD hard aan het werk moet. Hieronder is het resultaat te aanschouwen.

Uitslag Crystal Disk Mark

Na de AS SSD-benchmark weet de Extreme Pro van SanDisk ook in de Crystal Disk Mark 3.0-benchmark weer prima resultaten neer te zetten. De schrijfsnelheid van 550 MB/s wordt bijna gehaald en ook de leessnelheid van 515MB/s ligt dicht in de buurt van de behaalde 512MB/s. De verschillen zijn eigenlijk verwaarloosbaar en we kunnen dus stellen dat de Extreme Pro inderdaad de opgegeven snelheden weet te behalen. De scores bij 4K zijn ook uitstekend en met een leessnelheid van 34 MB/s en een schrijfsnelheid van boven de 100 MB/s kan de Extreme Pro zeker meekomen met de concurrentie. Persoonlijk vind ik de laatste score het interessantste, want aan de hand van de 4KB-32 Queue Depth benchmark kun je zien hoeveel operationele bandbreedte een SSD heeft bij zware belasting. Bij deze benchmark laat de SanDisk-SSD zich weer van zijn beste kant zien en dat is natuurlijk altijd fijn om te zien.

HD Tune Pro 5.5

HD Tune Pro is een bekende benchmark en mag zeker niet vergeten worden. Deze benchmark is vooral bedoeld voor HDD’s, maar het testen van SSD’s is ook goed mogelijk met deze benchmark. Aangezien de benchmark redelijk uitgebreid is, ben ik begonnen met de transfer rate benchmark. Helaas is het in deze benchmark alleen mogelijk om de leessnelheid te testen. Voor de schrijfbenchmark is namelijk het vereiste dat er geen partitie op de SSD mag staan.

Uitslag benchmark HD Tune Pro

Het beeld uit de eerdere benchmarks wordt in deze benchmark van HD Tune Pro weer bevestigd. De Extreme Pro behaald met een gemiddelde van 442 MB/s weer een prima score. Daarnaast is de lijn erg stabiel en deze stabiele lijn bleef ook bij het meermaals uitvoeren van deze benchmark. Wel komt de score meer dan 100MB/s onder de beloofde leessnelheid van 550MB/s uit. Dit zien we echter vaker bij SSD’s en hierdoor kunnen daar niet echt conclusies uit worden getrokken.

De tweede test die ik heb uitgevoerd is de bestandtest van HD Tune. Hieronder vind je het resultaat van deze benchmark.

Uitslag bestandtest

Bij de bestandtest van HD Tune vielen een aantal zaken op. Als eerste was de schrijfsnelheid redelijk stabiel, maar bij het meerdere malen testen van de SSD had ik wel een aantal keer dat er een forse piek naar beneden voorbij kwam. Dit gebeurd bij meer SSD’s maar voor het volledige beeld meld ik dit. De Extreme Pro weet een sequentiële leessnelheid van 532MB/s te behalen en een sequentiële schrijfsnelheid van 497MB/s. Dit zijn weer nette scores voor een highend SSD. De 4KB random scores zijn daarnaast ook prima en SanDisk verliest hier zeker de concurrentie niet uit het oog al neemt het hier ook geen voorsprong. Als we dan echter naar de staafdiagram kijken valt op dat bij de kleine bestandsformaten tot 2KB de Extreme Pro wat moeite heeft om hoge scores neer te zetten. Bij grotere bestandsformaten zien we een snelle stijging van de schrijfsnelheid, maar deze lijn kakt echter in bij een bestandsformaat van 256KB. Na meermaals testen kreeg ik telkens hetzelfde resultaat en ik heb dit ook niet echt kunnen herleiden. Wel herstelt de lijn zich snel bij het volgende bestandsformaat. De leessnelheid zien we bijna als één stijgende lijn omhooggaan.

Aangezien HD Tune Pro redelijk uitgebreid is heb ik nog een aantal extra testen gedaan. Ik wil ze echter niet allemaal bespreken, maar wil ze natuurlijk wel plaatsen voor de echte liefhebbers. Hieronder vind je de resultaten.

Uitslag extra tests HD Tune Pro

Uitslag Random Access HD Tune Pro

ATTO Disk Benchmark

Atto Disk is voor de meeste een bekende benchmark. Vooral de overdrachtssnelheden over de bepaalde lengtes kun je na de benchmark goed aflezen. De lengte wisselt tussen de 0,5 KB en 8192 KB en de totale lengte is 256 MB. Hieruit kwam het volgende resultaat. Atto Disk is voor de meeste een bekende benchmark.

Uitslag overlapped I/O ATTO Disk

Uit deze benchmark pik ik alleen de belangrijkste resultaten en dat zijn de uitslagen van 4KB en 1MB. Een groot bestand is vaak 1MB, terwijl een 4KB wordt gezien als een klein bestand. Hieruit valt op te maken dat zowel de lees- als de schrijfsnelheid goed is bij kleine bestanden. De nieuwe technologie van SanDisk lijkt dus goed zijn werk te doen. Bij 1MB-bestanden behaald de Extreme Pro een schrijfsnelheid van 523 MB/s en een leessnelheid van 561 MB/s. De Extreme Pro weet hier dus zijn beloofde snelheden te halen en raakt ook de maximale leessnelheid van de SATA 600-poort.

Als laatste heb ik nog kort de I/O comparison benchmark van Atto Disk gedraaid op de standaard instellingen. Hieruit kwam de volgende uitslag.

Uitslag I/O Comparison

Anvil Storage Utilities

Anvil Storage Utilities wordt steeds bekender bij het publiek. De benchmark heeft ook mijn aandacht getrokken, omdat dit een benchmark is die zeer geschikt is om SSD’s mee te testen. Het gebruik van de benchmark is erg eenvoudig en daarnaast biedt Anvil veel opties voor het testen van een SSD. Als eerste heb ik de standaard benchmarks uitgevoerd. Hieronder kun je de resultaten vinden van de benchmark. Ik heb de benchmark zowel met comprimeerbare data als met oncomprimeerbare data getest.

Comprimeerbare data

Oncompribeerbare data

De scores tussen comprimeerbare date en niet-gecomprimeerde data liggen dicht bij elkaar. Bij comprimeerbare data worden iets lagere lees- en schrijfsnelheden gemeten dan bij oncomprimeerbare data. Na deze test meerdere malen uitgevoerd te hebben en telkens dezelfde resultaten daaruit kreeg, kunnen we concluderen dat de Extreme Pro hier heel stabiel draait. In deze benchmark scoort de Extreme Pro in beide gevallen erg hoog en draait hierdoor absoluut mee met de top van de SSD-markt.

In de Anvil benchmark kan je naast de standaard benchmark ook gemakkelijk de IOPS meten voor zowel lezen als schrijven. Hier heeft Anvil een aparte benchmark voor gemaakt en de SanDisk-SSD heeft deze natuurlijk ook moeten doorstaan. In de instellingen had ik alleen de queue depth op 32 gezet en het bestandsformaat op 4KB, zodat de Extreme Pro-SSD zich echt van zijn beste kant kan laten zien.

Leessnelheid

Schrijfsnelheid

Zowel de schrijfsnelheid als de leessnelheid is meer dan prima. De beloofde leessnelheid van 100.000 IOPS en de beloofde schrijfsnelheid van 90.000 IOPS wordt echter niet behaald, maar de scores liggen daar wel dicht bij in de buurt. Ook bij verandering van de queue depth blijven de resultaten onder de beloofde snelheden. Alsnog zijn dit prima scores voor de SanDisk-SSD.

IOmeter

De vijfde benchmark die ik heb uitgevoerd, is IOmeter. Dit is niet geheel toevallig, omdat IOmeter een benchmark is met een gebruiksaanwijzing. Qua gebruiksgemak valt dit in het niet ten opzichte van de Anvil Storage benchmark. Als eerste heb we de random 4K lees- en schrijfsnelheden getest. Deze test is uitgevoerd met een datablok van 8GB comprimeerbare data en is er een queue depth gebruikt van 32. Het resultaat wordt uitgedrukt in IOPS en is hieronder te vinden.

Leestest

Schrijftest

In deze benchmark haalt de Extreme Pro bijna de beloofde 100.000 IOPS bij het lezen van bestanden. De schrijfsnelheid blijft echter steken bij 74.500 IOPS. De beloofde 90.000 voor schrijven wordt dus niet behaald. Bij eerdere tests met andere SSD’s merkte ik al op dat de beloofde schrijfsnelheid bij IOmeter niet wordt behaald. Uiteindelijk blijft het wel een goede score.

Naast de normale benchmarks kan je met IOmeter nog een aantal interessante benchmarks uitvoeren. Eén van de meest gebruikte tools van de benchmark is om de Steady State performance te testen. Deze test heb ik ook uitgevoerd en daarvoor heb ik eerst de complete SSD volgeschreven. Daarna heb ik de benchmark een halfuur lang 4K aligned bestanden laten schrijven. Elke minuut heb ik bijgehouden en hieruit kwam het onderstaande resultaat.

De eerste score is 75.000 IOPS en daarna zien we dat de lijn daalt naar rond de 40.000 IOPS. Na vijf minuten is er weer een stijging te zien naar 50.000 IOPS en de lijn blijft dan tot minuut 17 rond de 45.000 IOPS schommelen. Hierna is er weer sprake van een daling naar rond de 21.000 IOPS. De Extreme Pro presteert hier veel beter dan de door mij eerder geteste SSD’s. In deze continutest presteert de Extreme Pro dus prima, maar het is echter absoluut geen SSD die je moet perse moet kopen vanwege deze continutest.

PCMark 7

De eerder gedraaide benchmarks gingen vooral om de ruwe benchmarks. Een betere benchmark voor het dagelijks gebruik zijn de PCMark 7 en PCMark 8(volgt hierna) benchmarks van Futuremark. De benchmark bevat verschillende traces, die je een duidelijk beeld kunnen geven van de werkelijke prestaties van de SSD. Hieronder het complete resultaat van deze benchmark met zowel de normale als de Raw-scores.

De SanDisk Extreme Pro haalt hier prima scores en doet mee met andere highend SSD’s op de markt. De verschillen tussen SSD’s is in PCMark 7 altijd klein, omdat het vooral om praktijktests gaat. Uiteindelijk kom je dan tot de conclusie dat je in de praktijk tussen de verschillende SSD’s een minimaal of zelfs geen verschil kan opmerken in prestaties.

PCMark 8

Net zoals bij PCMark 7 bevat PCMark 8 ook verschillende traces. De benchmark bevat traces van World of Warcraft, Battlefield 3, Adobe Photoshop, Adobe Indesign, Adobe After Effects, Adobe Illustrator, Microsoft Word, Microsoft Excel en Microsoft PowerPoint. Uiteindelijk rolt hier een totaaluitslag uit, maar tevens worden ook de specifieke uitslagen per trace gegeven.

Ook hier scoort de SanDisk Extreme Pro prima resultaten. De goede resultaten uit PC Mark 7 worden nogmaals bevestigd. Hier geldt eigenlijk weer hetzelfde verhaal als bij de PCMark 7 benchmark over het praktijkgevoel. In de praktijk zal je vaak geen verschil merken tussen de verschillende SSD’s.

Praktijk test: Game opstarten
Een jaar geleden vroeg ik op het Gathering of Tweakers forum of er wellicht personen waren die graag iets specifiek getest wilden zien(bij de Crucial M500). Hierop antwoordde CiPHER met het volgende:

1) zorg dat je systeem voldoende RAM heeft; doe altijd een verse boot. Zorg dat hij een minuutje of 10 gestabiliseerd/idle is.
2) start de task manager op en kijk op de Performance-tab naar het geheugenverbruik. Free moet vele gigabytes groot zijn. Cached moet erg laag zijn (1 of 2GB).
3) doe nu een stopwatch test voor het starten van een game, die je al had geïnstalleerd. Het liefst eentje die wel even duurt om te laden. Of juist niet. Gewoon een collectie moderne games.
4) sluit het spel af en start nog een 2e keer op, gebruik weer de stopwatch om de tijd te meten

De 2e keer dat je het spel opstart, zou deze voornamelijk uit RAM gelezen moeten worden. Als je opslagapparaat langzaam is, zal er een enorm groot verschil zitten tussen de 1e en 2e boot. Maar bij moderne SSDs kan dit verschil erg klein geworden zijn, dat je SSD eigenlijk al dicht tegen een hypothetisch oneindig snel opslagapparaat zit. Met andere woorden: sneller maakt niet meer uit. Als je SSD maar nét iets langzamer is dan je RAM filecache, dan zal een nóg snellere SSD dus niets uitmaken. Hooguit filecopy en dat soort taken, maar normaal gebruik dus niet zoals games starten. De CPU krijgt dan zoveel data binnen dat hij single-threaded capped is, en dan maakt een snellere SSD dus niets meer uit.

Deze test heb ik al bij meerdere SSD’s uitgevoerd en telkens kwam ik tot de conclusie dat er geen verschil was tussen de verschillende keren opstarten. Bij de Extreme Pro kwam ik tot dezelfde conclusie nadat ik deze test weer had uitgevoerd. De games Far Cry 4 en Assassin’s Creed Unity heb ik beide op mijn SSD geplaatst en na het stappenplan gevolgd te hebben en ook de tests meerdere malen te hebben uitgevoerd, kwam ik tot de conclusie dat ik geen verschil hierin kon vinden. De opstarttijden lagen in beide games dicht bij elkaar en ik kon geen grote verschillen in opstarttijden meten. Nadat ik de tweede maal de games had opgestart behaalde ik dezelfde tijden. De Extreme Pro slaagt dus met vlag en wimpel voor deze test. Wel moet ik een kanttekening plaatsen bij deze tests, omdat bij het afsluiten van de games er niet zoveel ram in het geheugen blijft hangen dan verwacht en daarnaast moet rekening worden gehouden met de prefetch. Het is echter lastig om een goede praktijktest uit te voeren en daarom heb ik deze tests gedaan, omdat ik dezelfde tests ook heb uitgevoerd met mijn andere SSD’s.

Praktijk test: ISO-bestand verplaatsen

Een andere praktijktest die ik heb gedaan, is een ISO-bestand verplaatsen naar de SSD. Hiervoor heb ik het 8GB grote ISO-bestand van de Intel 520 SSD naar de Extreme Pro laten schrijven. Hoe dit ging, zie in je de onderstaande GIF.

De snelheid van de Extreme Pro schommelt ligt tussen de 470 en 550 MB/s. Het ISO-bestand wordt in de praktijk dus snel overgeschreven en de Extreme Pro doet zijn werk dus goed.

Terug naar boven

SanDisk levert geen fysieke CD-Rom of iets dergelijks mee in de verpakking met daarop de benodigde software van de Extreme Pro. Om de software te kunnen gebruiken dien je deze te downloaden van de SanDisk-website. De software gaat door het leven als SanDisk SSD Dashboard. Wel verbaasde ik mij over grootte van de te downloaden software. SSD Dashboard 1.4.0 is namelijk 127MB groot. Dit is naar mijn mening aan de forse kant. De software die Intel en Crucial bij haar SSD’s leveren is een stuk minder groot. Nadat ik de software geïnstalleerd had, kreeg ik tevens een melding van mijn virusscanner (F-Secure) dat de software verbinding wilde maken met internet en de virusscanner vertrouwde deze toepassing daardoor niet. Nadat ik mijn goedkeuring hierover had gegeven kon ik eindelijk aan de slag met de software.

Voordat je de software opstart kijk je eerst enkele seconden tegen een laadscherm. Dit komt waarschijnlijk doordat de software redelijk groot is. Nadat het laadscherm weg is, zie je het onderstaande scherm.

Als eerste zie je bovenaan in het menu staan welk model SSD je in bezit hebt. Daaronder wordt aangegeven welke firmware geïnstalleerd is op de SSD. Hier wordt tevens aangegeven dat er nieuwe firmware te installeren is. Naar onderen vinden we dat de SSD in totaal 894,25GB aan opslagcapaciteit heeft en in totaal is 0,12GB standaard in gebruik. Verder vinden we in dit menu enkele andere waardes van de SSD. Zo wordt de temperatuur gegeven en zie je de resterende levensduur van de SSD.

Bij het volgende kopje komen we in het menu ‘prestatie’. Hier zie je hoe de SSD presteert en hoeveel MB/s de SSD op dat moment schrijft op leest. In de grafiek is zij afgelopen vijf minuten te zien. De grafiek kan de overdrachtssnelheid in MB/s uitdrukken of in IOPS. In dit menu is het tevens mogelijk om TRIM in of uit te schakelen.

Het meest interessante menu is ‘Tools’. Als eerste zie je hier of op de Extreme Pro de meest recente firmware draait. Door op de knop te drukken zal de software daarnaast kijken of er al nieuwere firmware beschikbaar is. Je kan de firmware downloaden, maar het is tevens mogelijk om de firmware bij te werken middels een bestand te selecteren op je computer. Hierdoor kan je dus ook oudere firmware installeren op de SSD.

Secure Erase is daarnaast ook ingebouwd in de software. Dit is een handige functionaliteit, want bepaalde besturingssystemen (Windows 8) ondersteunen dit niet. De software legt daarnaast uit hoe je de SSD moet leegmaken en geeft je de mogelijkheid om een bootable USB-drive te maken.

Naast Secure Erase is het ook mogelijk om de SSD op te schonen middels ‘Sanitize’. Ook deze optie wordt niet standaard door alle besturingssystemen geboden en het is in dat geval handig dat SanDisk deze optie wel biedt. Als laatste kan je ook nog kiezen voor ‘Crypto Erase’, maar dit wordt niet ondersteund door de Extreme Pro.

Natuurlijk is het in de software ook mogelijk om je SMART-data te zien. Hier kan je daarnaast kiezen voor een kleine of grote health scan.

In het menu is het ook mogelijk om de stationsgegevens te zien van de SSD. Dit is een leuke extra, maar meer ook niet.

Als laatste is het onder het menu ‘Tools’ mogelijk om de systeeminformatie te zien. Dit kan je normaliter ook in je besturingssysteem zien, maar dit is ook weer een leuke extra.

Onderaan het menu ‘Tools’ is wellicht het meest interessante te vinden van de gehele software. Hier vinden we namelijk drie extra zaken. Als eerste zien we hier de mogelijkheid om een virusscanner te installeren van Trend Micro. Door een samenwerking van SanDisk en Trend Micro krijg je zes maanden gratis Trend Micro Titanium Antivirus +. Dit is een handige aanvulling voor mensen die een oude HDD of SSD willen clonen en vooraf dus de data kunnen scannen op virussen. Waar voor de meeste personen virusscanners vanzelfsprekend zijn, kom ik zelf nog steeds computers tegen zonder (goede) virusscanner.

Een andere optie die SanDisk je geeft is om een oude HDD of SSD te clonen. Hiervoor gebruikt SanDisk EZ GIG IV van Apricorn. Vroeger leverde SanDisk geen software mee waarin het clonen mogelijk was, maar dat is nu veranderd door de samenwerking met Apricorn. Je krijgt wel slecht één keer de mogelijkheid om de software te gebruiken. Daarna zal je moeten betalen of andere clone-software moeten downloaden. Door op de link te klikken, kom je op een speciale website van Apricorn waar je de software voor het clonen kan downloaden.

De laatste partner van SanDisk is Absolute Software. Door op deze link te klinken kom je uit bij de website van Absolute Software waar je Lo Jack kan downloaden. Deze software biedt de mogelijkheid om je data te beschermen wanneer je computer met je SSD daarin gestolen wordt. Hierdoor is je data beter beveiligd tegen diefstal. Via de speciale link kan je de software gratis zes maanden proberen en daarna kan je een jaarlicentie kopen voor $9,99 in plaats van $39,99. Dit is dus weer een leuke extra voor mensen die het nodig hebben.

We zijn nog echter niet klaar met de software, want na het menu ‘Tools’ kom je in het menu ‘instellingen’. Hier kun je zien of er een nieuwe versie van SanDisk SSD Dashboard beschikbaar is. Verder is het in het menu mogelijk om te bepalen of je SSD Dashboard wilt starten bij het opstarten van Windows of juist niet.

Het laatste menu ‘help’ laat je de mogelijkheid zien hoe je contact op kan nemen met SanDisk. Daarnaast vinden we hier links naar de supportpagina, gebruikersforums en gebruikershandleiding.

Terug naar boven

Vele van jullie hebben waarschijnlijk snel naar onderen gescrolld om te kijken hoe de Extreme Pro het doet in de vergelijkingen. Hierboven heb ik al veel benchmarkresultaten besproken en de SanDisk Extreme Pro is al deze benchmarks goed doorgekomen. Om de SanDisk-SSD goed te kunnen plaatsen bespreek ik in dit hoofdstuk de Extreme Pro tegenover andere SSD’s die ik getest en gereviewed heb. Dit zijn de Crucial BX100 500GB, Crucial MX100 512GB, Crucial M500 480GB, Crucial M4 256GB en de Intel 520 240GB. Al deze SSD’s zal ik vergelijken met de Extreme Pro, maar als extra heb ik nog een andere SSD bij de vergelijkingen meegenomen. Bij de vergelijkingen zal je namelijk de Crucial MX200 500GB tegenkomen. Deze SSD is tegelijk met de BX100 gelanceerd, maar vanwege de tussenkomst van dit reviewexemplaar van SanDisk moet de review van de Crucial MX200 nog even wachten. Aangezien de meeste van jullie natuurlijk wel graag willen weten hoe de SanDisk zich verhoudt tot MX200 heb ik de resultaten meteen meegenomen in de vergelijkingen.

Alle hierboven genoemde SSD’s zijn allemaal getest in hetzelfde testsysteem. Hierdoor kan ik de SSD’s goed met elkaar vergelijken. Alle genoemde SSD’s worden gezien als betrouwbaar. Wel heeft de Crucial M4 enige bugs gehad, maar deze zijn inmiddels opgelost door firmware-updates. Over de betrouwbaarheid van de BX100 en MX200 valt nog weinig te zeggen, omdat de SSD nog maar net op de markt is verschenen. SanDisk heeft in het verleden eigenlijk altijd betrouwbare SSD’s op de markt gebracht en ik verwacht dat de Extreme Pro hierop geen uitzondering is.

Om een goede vergelijking te trekken, heb ik de belangrijkste specificaties van de verschillende SSD’s op een rijtje gezet.

De Intel 520 en de Extreme Pro vallen als eerste op, want SanDisk en Intel geven respectievelijk 10 jaar en 5 jaar garantie op haar SSD’s. Dit is meer dan de door Crucial gegeven 3 jaar garantie. Het is erg netjes van Intel en SanDisk dat zij zolang garantie geven, maar voor de garantie van SanDisk heb ik toch een kanttekening geplaatst (zie hoofdstuk betrouwbaarheid). De leessnelheden van alle geteste SSD’s liggen dicht bij elkaar en schommelen tussen de 500 MB/s tot 555 MB/s. Crucial belooft met de MX200 een hogere leessnelheid dan de Extreme Pro, maar in de vergelijking zal ik natuurlijk bekijken of dit klopt. De Crucial SSD’s liggen allemaal erg dicht bij elkaar en de MX200 is het topmodel van Crucial. Als we deze vergelijken met de Extreme Pro zijn beide SSD’s aan elkaar gewaagd. Qua prijs is de Extreme Pro hoger gepositioneerd en de Extreme Pro zou dus ook de beste prestaties van alle andere SSD’s moeten bieden. Of zich dit ook in de praktijk voordoet, zal ik uitzoeken en bespreken in deze vergelijking.

AS SSD

De eerste benchmark die ik gedraaid heb, was AS SSD en daarom wil ik eerst de resultaten van deze benchmark met de verschillende SSD’s vergelijken. Hieronder kun je als eerste totaalscores met elkaar vergelijken.

De Extreme Pro van SanDisk pakt hier gelijk de koppositie gevolgd door de Crucial MX200 en Crucial MX100. Dit is een erg goede score van de SanDisk-SSD en de Extreme Pro laat zien dat deze echt thuishoort in het highend segment van de SSD-markt. Het gat tussen de MX200 en de Extreme Pro is te verklaren doordat de SanDisk-SSD beter scoort bij 4K-64 Threads. Dit zal ik in een latere vergelijking duidelijker aantonen. De scores van de ‘nieuwere’ SSD’s liggen dicht bij elkaar, terwijl de Intel 520 en Crucial M4 op grote achterstand volgen. Vooral de hogere schrijfsnelheden van de nieuwere SSD’s verklaren dit verschil. Dit is ook duidelijk te zien in de volgende vergelijking waar de sequentiële snelheden van de SSD’s vergeleken worden.

Hier is goed te zien waar het verschil in totaalscores vandaan komt. De Intel 520 en Crucial M4 scoren een stuk lager dan de nieuwere SSD’s. De SanDisk Extreme Pro wint het in deze vergelijking nipt van de Crucial MX200, maar noteert niet de hoogste leessnelheid. Die eer gaat naar de Crucial BX100. De leessnelheden liggen erg dicht bij elkaar en de verschillen zijn miniem. Je zal in de praktijk ook zeker geen verschil merken tussen de geteste SSD’s. Bij de schrijfsnelheden zijn de verschillen groter, maar daar zal je in de praktijk ook niks van merken.

In de derde grafiek kijken we naar de AS SSD 4K Random scores.

Crucial grijpt in deze vergelijking de macht qua schrijfsnelheid, want de BX100 en de MX200 behalen een stuk hogere schrijfsnelheid dan de andere geteste SSD’s. De Extreme Pro wordt op een achterstand gezet, maar maakt dit goed door de beste leessnelheid te noteren. De verschillen zijn bij de leessnelheden echter een stuk kleiner.

In de vierde grafiek heb ik de 4K-64 Threads scores van de AS SSD benchmark bij elkaar gevoegd. Het enige verschil tussen de vorige benchmark is dat nu bij de 4K-procedure de lees- en schrijfopdrachten verdeeld worden over 64 threads. Hieronder kan je de resultaten vinden in de grafiek.

Hier vinden we het voornaamste verschil tussen de Extreme Pro en de andere SSD’s in de totaalscore van de benchmark terug, zoals al eerder beschreven. SanDisk weet met de Extreme Pro een leessnelheid van 377 MB/s te noteren en dat is een stuk vlotter dan de BX100 en de MX200. De oudere Crucial MX100 en M500 blijven hier dichter in de buurt van de SanDisk-SSD. Verder zijn de verschillen niet heel groot al doet de Extreme Pro qua schrijfsnelheid wel onder voor de MX100 en MX200.

De laatste grafiek van de AS SSD benchmark gaat over de verschillen in de kopieerbenchmark. Deze benchmark is een erg goede praktijktest, want het laat goed zien wat je in de praktijk qua snelheid echt hebt aan een SSD. Ik had al eerder vermeld dat deze benchmarks grote uitschieters liet noteren. Daarom heb ik de meest constante resultaten voor de onderstaande vergelijkingstabel gebruikt.

Voor de duidelijkheid zeg ik wel dat minder seconden beter is. De overdracht van het bestand is dan dus sneller voltooid. De Extreme Pro weet in deze vergelijking alleen het snelste resultaat bij de programma-benchmark (overschrijven van kleine bestanden) te behalen. Hier zien we dat de nieuwe technologie (nCache 2.0) goed zijn werk weet te doen bij de Extreme Pro. De verschillen zijn bij de programma-benchmark tevens het grootst en je ziet een soort daling intreden van tijd tussen de oudere SSD’s en de nieuwere SSD’s. In bijna een derde van de tijd weet de Extreme Pro de benchmark af te ronden ten opzichte van de Crucial M4 en Intel 520. We kunnen hierdoor dus concluderen dat de Extreme Pro goed is in het overzetten van kleinere bestanden. Bij het overzetten van ISO-bestanden en gemixte bestanden zijn de Crucial SSD’s toch een fractie sneller. Natuurlijk kan je de Extreme Pro niet als heel sloom typeren.

Crystal Disk Mark

In de volgende grafieken wil ik mijn resultaten van de Crystal Disk Mark benchmark met elkaar vergelijken. Ik ga van start met het vergelijken van de sequentiële schrijfsnelheden en de sequentiële leessnelheden van de Crystal Disk Mark 3 benchmark.

De Extreme Pro laat hier weer hele goede resultaten zien. Het weet namelijk de hoogste schrijfsnelheid te behalen en haalt bijna een even hoge leessnelheid als de BX100. Het beeld wordt hier tevens bevestigd dat de Intel 520 en Crucial M4 qua schrijfsnelheid flink onderdoen voor de andere SSD’s. Uiteindelijk geldt hier natuurlijk weer de kanttekening dat je in de praktijk geen tot weinig verschil zal merken tussen de hier geteste SSD’s.

In de zesde vergelijkingsgrafiek van deze review wil ik de resultaten van de 4K-32 threads benchmark behandelen.

De Extreme Pro weet hier een fors hogere leessnelheid te behalen dan de rest van het veld. Ook qua schrijfsnelheid doet het zeker niet onder voor de Crucial MX200 en MX100. Hier weet de Extreme Pro de andere SSD’s dus achter zich te laten.

Atto Disk Benchmark

De volgende vergelijking gaat om een aantal specifieke resultaten uit de ATTO Disk benchmark. Ik wil niet alle resultaten bespreken, omdat dat niet veel nut heeft. Het zou dan namelijk wel een hele lange vergelijking worden, want dan moet ik zestien scores gaan behandelen. Als eerste wil ik de 4KB scores hieronder behandelen. Dit is namelijk een mooie grootte, die je in de praktijk veel zal zien tegenkomen bij het werken met kleine bestanden.

Ook hier zien we weer een prima uitslag van de Extreme Pro. Bij dit kleine bestandsformaat weet de SanDisk-SSD een fors hogere leessnelheid te behalen dan de andere SSD’s. Vooral het verschil tussen de leessnelheid van de MX200 en de Extreme Pro is enorm. De SanDisk-SSD is meer dan drie keer zo snel als de genoemde SSD van Crucial. Het verschil tussen de beide SSD’s is wel te verklaren, want zowel de M500, MX100 als de MX200 gebruiken grotere NAND. Hierdoor is de SSD trager bij dit soort testen. Qua schrijfsnelheid zijn de MX100, MX200 en de Extreme Pro namelijk weer erg aan elkaar gewaagd.

In alweer de laatste grafiek van ATTO Disk benchmark wil ik de 1MB resultaten met jullie bespreken. Hier worden vaak de opgegeven specificaties van de fabrikant gehaald. Een bestand van 1MB is te vergelijken met een mp3 of een foto.

Het zal jullie meteen duidelijk zijn waarom ATTO Disk één van de favoriete benchmarks is van de verschillende fabrikanten. De SSD’s laten zich hier van hun beste kant zien en de SSD’s behalen hier stuk voor stuk hoge scores. Zo haalt de Intel 520 in geen enkele andere benchmark de beloofde 520 MB/s, maar in deze benchmark is dat wel het geval. SanDisk weet ook hier de beloofde leessnelheid van 550 MB/s en de beloofde schrijfsnelheid van 515 MB/s te behalen. Dit zijn dus prima resultaten en de SSD’s liggen ook allemaal dicht bij elkaar als we naar de resultaten kijken. De Extreme Pro haalt hier ook het maximale uit SATA-600 en bij deze poort ligt ook wel de bottleneck in deze benchmark. Deze hoge snelheden zien er natuurlijk erg lekker uit en daarom worden deze snelheden ook altijd gebruikt bij de marketing van SSD’s. In de praktijk zal je echter geen verschil merken tussen de SSD’s.

Anvil Storage Utility

Hierboven heb ik al beschreven dat Anvil Storage één van de betere benchmarks is om SSD’s te testen. In de andere vergelijkingen hebben we al een goed beeld gekregen hoe de BX100 zich staande houdt tussen de andere geteste SSD’s. Aangezien ik en andere graag zoveel mogelijk vergelijkingen zien, heb ik ook de resultaten van de Anvil Storage benchmarks in een grafiek gezet. Als het goed is zullen onze eerdere resultaten bevestigd worden. Ik begin hieronder eerst met de totaalscore van de Anvil Storage benchmark.

De Extreme Po doet hier qua totaalscore onder voor de Crucial MX100 en de Crucial MX200. Wel is de score van de Extreme Pro zeker goed te noemen. Ik zal in de volgende vergelijkingen laten zien waar het verschil in deze totaalscore zich door laat verklaren.

In de tweede grafiek van Anvil Storage wil ik de resultaten van de 4MB-test bespreken.

De resultaten tussen de verschillende SSD’s liggen hier weer dicht bij elkaar. Wel weet de Intel 520 verrassend de hoogste schrijfsnelheid te noteren en is de BX100 net 1 MB/s sneller dan de Extreme Pro als we naar de leessnelheid kijken. De Crucial M4 kan de andere SSD’s qua schrijfsnelheid niet bijhouden, maar in de praktijk zegt dit verschil natuurlijk niet heel veel.

De volgende grafiek gaat over de 4KB-resultaten van de Anvil Storage benchmark.

In deze vergelijking kunnen we het verschil in totaalscore van deze benchmark tussen de SSD’s terugvinden. De MX200 weet namelijk een stuk hogere schrijfsnelheid te noteren. Op enige afstand volgt de Extreme Pro, maar de SanDisk-SSD weet wel de hoogste leessnelheid in deze vergelijking te behalen. Al liggen de scores daar helemaal dicht bij elkaar.

Deze vergelijkingen sluit ik af met een vergelijking van de resultaten van de Anvil Storage Seq. 4K-QD16 te bespreken.

Ook hier zien we dat de Extreme Pro niet de andere SSD’s op een achterstand weet te plaatsen. De Crucial MX100 haalt de hoogste schrijfsnelheid en de Extreme Pro weet een net iets hogere leessnelheid te behalen dan de hiervoor genoemde SSD van Crucial. Zoals bijna bij alle vergelijkingen scoort de Crucial M4 hier het slechts, maar deze SSD gaat natuurlijk al een aantal jaar mee en de technologie gaat gelukkig vooruit.

Terug naar boven

Nadat veel zaken de revue zijn gepasseerd in deze review is het nu tijd geworden om deze review af te ronden en dat doe ik natuurlijk door middel van een conclusie. Na veel Crucial SSD’s te hebben gereviewed (natuurlijk niet de Intel 520 vergeten) was het erg leuk om ook aan de slag te gaan met de Extreme Pro van SanDisk. De Extreme Pro weet prima prestaties neer te zetten en behoort tot de snelste SSD’s die ik getest heb. Uit de vergelijkingen kunnen we opmaken dat de hoogste leessnelheden weet te behalen, maar niet de hoogste scores weet te behalen bij de schrijfsnelheid. De schrijfsnelheid van 515 MB/s en de leessnelheid van 550 MB/s zijn echter goede snelheden en hiermee doet de SanDisk ook mee met de andere highend SSD’s op de markt. In de benchmark zie je echter wel het verschil in prestaties tussen de verschillende SSD’s, maar in de praktijk zal je dit niet opmerken. Daarom probeert elke fabrikant ook consumenten naar zich toe te trekken door middel van unieke features of andere extra’s. SanDisk probeert de consument over de streep te trekken door 10 jaar garantie mee te geven op de Extreme Pro. Toch heb ik mijn bedenkingen bij deze termijn, omdat het een beperkte fabrieksgarantie is. SanDisk geeft namelijk een garantie die beperkt is tot 80TB. Hiervoor moet je 22GB per dag schrijven en veel consumenten zullen dit zeker niet doen, maar wanneer ik naar andere fabrikanten kijk, geven die ook 80TB of meer garantie bij een minder aantal jaren. SanDisk geeft zelf aan dat zij zich ook richten op grafische professionals en ik kan mij zo indenken dat deze personen wel meer dan 22GB per dag schrijven. Vooral bij video editen vliegen de Gigabytes je om de oren. Natuurlijk zal een meerderheid van de SSD’s gemakkelijk 80TB kunnen schrijven en wie over 9,5 jaar er achter komt dat zijn SanDisk-SSD niet meer werkt, zie ik ook niet zo snel zijn of haar SSD terugsturen. De 10 jaar lijkt mij dus vooral goede marketing van SanDisk. Natuurlijk is het zeer mooi dat je 10 jaar garantie krijgt, maar een hoger aantal Terabytes aan schrijfopdrachten zou SanDisk naar mijn mening zeker kunnen geven.

Voor de Extreme Pro heeft SanDisk ook een nieuwe technologie toegepast en dit houdt in dat er een gedeelte van het MLC- geheugen als SLC-geheugen wordt aangestuurd. Hierdoor worden hogere snelheden behaald bij kleinere bestanden. In de benchmarks zien we dit inderdaad terug en dat is zeker een pluspunt van de Extreme Pro. Een ander pluspunt is de SanDisk SSD Dashboard-software. Deze software is erg uitgebreid en SanDisk heeft een aantal leuke extra’s geregeld met haar partners. Een groot pluspunt is de mogelijkheid om je oude SSD of HDD te clonen. Wel is deze mogelijkheid beperkt, want je kan dit slechts eenmaal doen. Daarna zal je moeten betalen of een andere software moeten aanschaffen om je drives te clonen. Crucial en Samsung doen het in dat opzicht beter, omdat zij je wel de mogelijkheid geven om volledig gebruikt te maken van cloning-software. De software werkt echter fijn en gemakkelijk en dat is voor elke consument natuurlijk fijn. SanDisk legt daarnaast in de software precies uit wat alle mogelijkheden precies veranderen. De instap van de software is dus erg laag en iedereen moet er zijn weg in kunnen vinden.

Waar de Extreme Pro echter wel steken laat vallen is dat de SSD niet beschikt over power-safe capacitors en hardwarematige encryptie. Beide features zien we al terug bij goedkope SSD’s. SanDisk zet de Extreme Pro als highend SSD op de markt en het is dat enigszins apart om te zien dat een duurdere SSD niet over dezelfde features beschikt als goedkopere SSD’s. SanDisk geeft zelf aan dat de SSD bedoeld is voor gamers, pc-enthousiastelingen en grafische professionals. Voor consumenten zal hardwarematige encryptie niet echt nodig zijn, maar een beveiliging tegen onverwachts stroomuitval is zeker een handige extra. Voor de prijs zou dit naar mijn mening wel op de Extreme Pro moeten zitten.

Ik heb het woord ‘prijs’ al genoemd en dan is dit natuurlijk ook het goede moment om de prijs van de Extreme Pro 960GB te bespreken. De Extreme Pro 960GB is op dit moment van schrijven te koop voor ongeveer €500. Dit is een hoog bedrag en de vraag die ik mezelf heb gesteld is of ik deze SanDisk-SSD zou aanschaffen wanneer ik voor de keuze stond om een 1TB-SSD aan te schaffen. Qua prestaties zit het bij de Extreme Pro wel goed, maar in de SSD-markt zijn de prestatieverschillen echter heel klein en in de praktijk amper merkbaar. Voor minder geld heeft SanDisk de Ultra II 960GB-SSD in haar productgamma. Met deze SSD gaat SanDisk echt de strijd aan met zowel Samsung als Micron(Crucial). Het prijsverschil tussen beide SanDisk SSD’s is meer dan honderd euro. Wanneer ik voor de keuze zou staan tussen beide SanDisk-SSD’s zou ik kiezen voor de Ultra II. De Extreme Pro heeft namelijk niet een echte feature die de meerprijs voor mij waard zou zijn. Tevens zijn er SSD’s op de markt die qua prestaties niet onderdoen voor de Extreme Pro. De Crucial BX100 en Samsung 850 EVO komen zeker in de buurt van de Extreme Pro en kosten ook meer dan honderd euro minder dan de SanDisk-SSD. Voor minder geld dan de 960GB-variant van de Extreme Pro kan je ook een Crucial MX200-SSD aanschaffen. Deze SSD biedt bijna exact dezelfde prestaties als de Extreme Pro en beschikt over hardwarematige encryptie en power-safe capacitors. Beide SSD’s hebben MLC-geheugen en qua betrouwbaarheid maakt dat dus geen verschil. De keuze is dus lastig en ik zou dan zeker niet nog meer dan zestig euro willen neertellen voor de Extreme Pro. Wanneer de prijs van de SanDisk Extreme Pro zou dalen naar een gunstiger niveau waarop de meerprijs echt zijn waarde heeft, is de keuze gemakkelijker te maken om voor de SanDisk Extreme Pro te kiezen.

De eindconclusie is daarom dan ook dat SanDisk met de Extreme Pro een goed product op de markt heeft gezet, maar door de te hoge prijs en de scherpe concurrentie zou ik niet direct de SSD aanraden wanneer iemand vraagt welke 1TB-SSD je moet kopen. SanDisk zou de SSD van een zogenaamde ‘killer feature’ moeten voorzien, maar deze ontbreekt. Wil je echter een goede SSD dan doe je absoluut geen miskoop met de Extreme Pro. De SSD zal alles doen wat je vraagt en je krijgt erg goede prestaties daarvoor terug. Tevens ben je verzekerd van een goede garantie wanneer je niet te veel schrijfwerkzaamheden verricht. Wil je echter niet teveel geld uitgeven en toch genieten van de snelheid van een SSD dan zijn er op de SSD-markt zeker andere goede alternatieven. Wel laat SanDisk met de Extreme Pro zien dat er naast de bekende SSD's van Micron en Samsung nog andere goede SSD's op de markt te koop zijn.

Nu komt er dan echt een einde aan deze review. In deze review heeft weer veel tijd gezeten en ik heb geprobeerd deze review weer beter te maken dan mijn vorige. Mede dankzij jullie inbreng, zoals reacties en berichten, kan ik mijn reviews verbeteren. Daarom ben ik altijd ontzettend blij met jullie inbreng en ook voor deze review heb ik alle reacties gelezen van mijn vorige reviews. Deze review zal nog in de toekomst bijgewerkt worden, maar degene die de vergelijkingen hebben bekeken weten dat ik ook nog bezig ben met het reviewen van de Crucial MX200 500GB. Deze review zal hopelijk ook spoedig af zijn, zodat jullie ook mijn gebruikservaring daarover kunnen lezen. Mijn waardering gaat ook uit naar degenen die de complete review van meer dan 10.000 woorden gelezen hebben. Natuurlijk stel ik het op prijs als jullie je waardering uitspreken over deze review. Wanneer je nog vragen, opmerkingen of verbeteringen weet te melden, schroom dan niet om deze hieronder of via een bericht te melden. Uiteindelijk helpen we elkaar zo allemaal, zodat iedereen meer plezier van deze review kan hebben. Als laatste wil ik natuurlijk SanDisk en Hardware.info bedanken voor deze ontzettend leuke mogelijkheid om de Extreme Pro te mogen testen en reviewen. Mijn dank daarvoor is zeer groot, want zonder jullie was deze review nooit mogelijk geweest.

Terug naar boven

SanDisk website

Mijn review over de Crucial BX100 500GB
Mijn review over de Crucial MX100 512GB
Mijn review over de Crucial M500 480GB
Mijn review over Crucial M4 256GB
Mijn review over de Intel 520 240GB

Terug naar boven