Boxed koelers anno 2018: hoe goed zijn de CPU-koelers van AMD & Intel?

AMD Wraith Stealth, Spire & Prism

Bij de huidige Ryzen-lineup van AMD krijg je in alle gevallen een processorkoeler meegeleverd. Bij de goedkopere varianten, inclusief de Raven Ridge-apu's, krijg je de relatief simpele Wraith Stealth-koeler. De Stealth bestaat uit een compact aluminium koelblok met daarbovenop een 92mm-ventilator die via pwm wordt aangestuurd. Met een gewicht van bijna 300 gram is hij weliswaar de lichtste AMD-koeler, maar nog altijd 70% zwaarder dan de boxed koelers van Intel.

De Wraith Spire volgt grotendeels hetzelfde recept. Hij is wat zwaarder en vooral hoger dan de Stealth, maar gebruikt hetzelfde montagemechanisme en bovenop vinden we ook dezelfde fan. Je krijgt hem zowel bij de Ryzen 5 2600X als bij de Ryzen 7 2700, maar wel in twee verschillende varianten. Bij de Ryzen 7 2700 is er een ring met rgb-verlichting rondom de ventilator aangebracht.

De AMD Wraith Stealth (links) en Spire.

Rgb-verlichting speelt nog een veel grotere rol bij de Wraith Prism-koeler, die wordt geleverd bij de Ryzen 7 2700X en tevens los verkrijgbaar is. De ring is dit keer addressable uitgevoerd, wat betekent dat je per led een kleur kan instellen, en daarnaast worden zowel het AMD-logo als de doorzichtige fanbladen verlicht. De software van alle moederbordfabrikanten biedt hier ondersteuning voor.

De AMD Wraith Prism-koeler heeft uitgebreide rgb-verlichting.

Ook qua koeling is de Wraith Prism, een doorontwikkeling van de oudere Wraith Max, een heel ander beestje dan de Stealth en de Spire. De opbouw heeft veel weg van los verkrijgbare top-flow koelers, met een vrij fors koelblok waar vier direct-touch heatpipes doorheen lopen. Bovendien is de ventilator met 100 mm net wat groter dan de 92mm-fans op de andere AMD-koelers. De draaisnelheid daarvan kun je via een switch op de zijkant beperken. Daarnaast zitten trouwens ook de connectors voor de rgb-verlichting.

Het koellichaam van de Wraith Prism is een stuk indrukwekkender.

Intel boxed koelers: verschraling

Waar AMD inmiddels een volledige line-up aan koelers heeft, lijkt er bij Intel nauwelijks iets te zijn veranderd ten opzichte van enkele jaren terug. In de doosjes van de Coffee Lake-cpu's kwamen we twee typen koelers tegen, die op het eerste gezicht praktisch identiek zijn. Het zijn allebei kleine aluminium koelblokjes met een 4-pins 90mm-fan erbovenop.

Bij nadere inspectie kunnen we toch een onderscheid maken. Bij de Celeron- en Pentium-modellen is de indeling van de koelvinnen iets anders dan bij de koeler die bij duurdere processors uit de Core-reeks wordt meegeleverd. Bij die laatste variant loopt elke vin aan het einde uiteen in tweeën. Voorheen was het nog zo dat bij meer verbruikende cpu's een variant met een koperen baseplate werd geleverd, maar die komen we nu niet meer tegen.

Vanaf de Skylake-generatie levert Intel bovendien geen koeler meer bij de overklokbare K-modellen. In de huidige Coffee Lake-lineup worden dus de Core i3 8350K, i5 8600K en i7 8700K zonder koeler geleverd. Daar valt wat voor te zeggen, omdat het potentieel van een overklokbare cpu toch alleen kan worden benut met een betere koeler.

Specificaties en foto's

Op deze pagina kun je alle specificaties en foto's van de AMD en Intel boxed koelers vinden.

• AMD Wraith Stealth, Spire & Prism
• Intel boxed

Algemeen
Merk	AMD	AMD	AMD
Productnaam	Wraith Prism RGB	Wraith Spire	Wraith Stealth
Productcode
Details	Productinfo	Productinfo	Productinfo
Eigenschappen
Waterkoeler
Socket 775
Socket 115x
Socket 1366
Socket 20xx
Socket FM1/FM2/FM2+
Socket AM1
Socket AM2/AM3/AM3+
Socket AM4
Socket SP3/TR4
Gewicht	583 gram	301 gram	297 gram
Hoogte	9.4 cm	6.9 cm	5.5 cm
Breedte	12 cm	10 cm	10.5 cm
Diepte	10.7 cm	10.5 cm	10 cm
Meegeleverde koelpasta	Pre-applied (Grijs)	Pre-applied (Grijs)	Pre-applied (Grijs)
Fan
Diameter fan	100 mm	95 mm	92 mm
Optioneel (extra) fan plaatsbaar?
Fancontroller
Extra weerstand voor stillere werking
Fan aansluiting	4 pins	4 pins	4 pins
Koelblok
Aantal heatpipes	4
Materiaal	Koper / Aluminium	Aluminium	Aluminium

Algemeen
Merk	Intel	Intel
Productnaam	Boxed koeler Celeron / Pentium (2018)	Boxed koeler i3 / i5 / i7 (2018)
Productcode
Details	Productinfo	Productinfo
Eigenschappen
Waterkoeler
Socket 775
Socket 115x
Socket 1366
Socket 20xx
Socket FM1/FM2/FM2+
Socket AM1
Socket AM2/AM3/AM3+
Socket AM4
Socket SP3/TR4
Gewicht	174 gram	163 gram
Hoogte	6.2 cm	6.2 cm
Breedte	9.2 cm	9.2 cm
Diepte	9.2 cm	9.2 cm
Meegeleverde koelpasta	Pre-applied (Grijs)	Pre-applied (Grijs)
Fan
Diameter fan	90 mm	90 mm
Optioneel (extra) fan plaatsbaar?
Fancontroller
Extra weerstand voor stillere werking
Fan aansluiting	4 pins	4 pins
Koelblok
Materiaal	Aluminium	Aluminium

Foto's

AMD Wraith Stealth

AMD Wraith Spire

AMD Wraith Prism

Intel Celeron/Pentium boxed koeler

Intel Core i3/i5/i7 boxed koeler

Testmethode

Sinds enige tijd maken we gebruik van een compleet vernieuwde testopstelling. Deze maakt nog altijd gebruik van officiële Intel cpu-simulators, vermogensweerstanden die het uiterlijk en de afmetingen van een echte socket 1150 of socket 2011 processor hebben, maar waarmee we door middel van een geregelde voeding een precieze hoeveelheid warmte kunnen opwekken om zo processors met verschillende TDP's na te bootsen.

Onze nieuwe testopstelling voor CPU-koelers.

Wat we wel veranderd hebben, is de omgeving waarbinnen we deze testopstelling gebruiken. Dit platform bestaat uit een geïsoleerde box met een testcompartiment van 55 x 55 x 28 centimeter. Aan de voorzijde van het compartiment zitten drie grote, langzaam draaiende fans die lucht aanvoeren, terwijl aan de achterzijde één outtake fan is aangebracht. In een gevouwen luchtkanaal aan de voorzijde van de kast zijn twee warmte-elementen aangebracht, elk voorzien van een ventilator. Vlak voor de ingang van de testkamer is een temperatuursensor aangebracht die meet hoe warm de lucht is die de testkamer ingeblazen wordt. Door middel van een closed loop-systeem met een zelflerende PID-controller kunnen we de temperatuur zeer constant houden: de PID-controller meet continu wat de temperatuur van de aangevoerde lucht is, waarna de controller indien noodzakelijk extra warmte kan laten opwekken door de warmte-elementen.

Voor onze tests hebben we gekozen voor een luchttemperatuur van 35 graden. Die waarde hebben we om meerdere redenen gekozen. Ten eerste zijn de warmte-elementen onder alle omstandigheden krachtig genoeg om deze temperatuur te leveren, zelfs als de omgevingstemperatuur slechts 18 graden is. Daarnaast zal het in ons testlab (hopelijk) nooit warmer dan 35 graden worden, zodat we ook nooit lucht zullen aanvoeren die warmer is. Daarnaast is de aanwezigheid van enige warmte rondom de koeler realistischer, want in een echt systeem produceren andere componenten zoals de voeding, het moederbord en de videokaart ook warmte. De basistemperatuur moet echter ook niet te hoog hebben, omdat we goed willen zien waar de cpu-koelers toe in staat zijn. Een omgevingstemperatuur van 35 graden is, zo hebben we ook in afzonderlijke tests voor behuizingen gezien, een uitstekende weergave van de temperatuur in een echt systeem.

Bij het testen van cpu-koelers zijn we vooral geïnteresseerd in de efficiency, ofwel hoe de koelprestaties zich verhouden tot de geluidsproductie. Een koeler die goede prestaties levert maar daarbij extreem veel herrie produceert, is immers minder aantrekkelijk dan een model dat vergelijkbare prestaties levert bij een veel lager geluidsniveau. Om een gelijk speelveld te creëren testen we alle koelers daarom allereerst op geluidsproductie. In onze geluidsdichte box meten we op 10cm afstand wat de geluidsproductie is als de ventilator op 12 volt draait, en vervolgens noteren we bij welke spanning de ventilator 30 dB (fluisterstil) en 40 dB (hoorbaar, maar niet lawaaierig) produceert.

Vervolgens testen we alle koelers op twee cpu-simulators: een kleiner model dat een LGA115x-platform nabootst, en een grotere die LGA2011- processors simuleert. Op het socket 115x-platform testen we alle koelers bij een belasting van 65 en 95 watt, op het socket 2011 platform testen we bij een hogere belasting van 130 watt. Omdat het contactpunt tussen de koelers en de socket 2011 chip aanzienlijk groter is, wordt warmte gemakkelijker overgedragen, wat bij de meeste koelers resulteert in aanzienlijk betere koelresultaten. De testresultaten met 130 watt belasting op socket 2011 ontlopen die van 95 watt op 1150 doorgaans dan ook niet veel. 

Om een gelijk speelveld te creëren testen we alle koelers hierbij met hun 30dB en 40dB instellingen, waarbij we zorgen dat de ventilator via een geregelde voeding precies de juiste spanning geleverd krijgt. Bij een aantal koelers ontbreken testdata. De reden hiervoor is dat deze ofwel niet compatibel zijn met socket 2011, ofwel dat ze zo weinig geluid produceren dat ze stiller zijn dan 40 dB en dus niet daarop konden worden ingesteld.

Testresultaten: Socket 115x

Voordat we de testresultaten gaan bekijken, eerst een kleine legenda bij de grafieken. Aangezien je de boxed koelers (rode balkjes) gratis bij een processor krijgt, is er geen directe concurrentie. Daarom hebben we een greep gedaan uit de door ons geteste processorkoelers. Om te beginnen vind je alle courante koelers onder de € 30 in de grafieken als blauwe balkjes. Daarnaast hebben we een paar duurdere low-profile koelers opgenomen met grijze balkjes, aangezien ook de beperkte hoogte van de boxed koelers een criterium kan zijn. Ten slotte vind je in het zwart de Mugen 5 PCGH als representatie van het populaire € 50-segment en hebben we de Be quiet! Dark Rock Pro 4 en Noctua NH-D15 opgenomen als maatstaf voor het maximaal haalbare met luchtkoeling, eveneens in het zwart.

Helemaal onderaan de grafieken vinden we het rode balkje van de boxed Intel-koeler. Letterlijk elke koeler die we hebben getest, inclusief dit exemplaar dat al vanaf € 7,50 over de toonbank gaat, is een upgrade boven de koeler die Intel standaard meelevert. Gek genoeg lijkt het exemplaar dat je bij een Celeron of Pentium krijgt, nipt beter te presteren dan het Core i3/i5/i7-model. De AMD Wraith Stealth doet het ietsje, maar niet veel beter. Als je overigens hier en daar een koeler mist in de grafieken, dan komt dat doordat de temperatuur tijdens de test te ver opliep en we die dus vroegtijdig moesten beëindigen.

De AMD Wraith Spire, de iets langere versie van de Stealth, koelt een stukje beter en weet een aantal goedkope en low-profile luchtkoelers in te halen. De Wraith Prism snoept daar vervolgens weer een paar graden vanaf. De koelprestaties blijven niet opzienbarend, maar in de 40dB-test scoort hij bijvoorbeeld net zo goed als de toch niet onaardige Scythe Kozuti van 30 euro. Daarbij moeten we wel opmerken dat de Kozuti slechts 4,2 cm hoog is, en de Wraith Prism daar met ruim 9 cm behoorlijk bovenuit torent.

Testresultaten: Maximale koeling

Normaal gesproken testen we de maximale koelprestaties met socket 2066, maar omdat de stock-koelers daar niet voor bedoeld zijn, voeren we de test dit keer uit met 95 watt belasting op socket 1151. Het recept blijft echter gelijk: we zetten we ventilator op de maximale 12 volt en meten dan zowel de temperatuur als de geluidsproductie.

De AMD Wraith Prism-koeler klimt naar het midden van de temperatuurgrafiek, maar dat komt vooral door de exorbitant hoge geluidsproductie waartoe de gemonteerde ventilator in staat is. We meten bijna 62 dB(A), waarmee hij nog een klap luidruchtiger is dan de stock-koelers van Intel op vol vermogen. De AMD Wraith Stealth wordt intussen 2 graden warmer dan de Intels, maar is daarbij wel 8 dB(A) stiller.

Conclusie

AMD slaat de afgelopen tijd flink op de trom over zijn Wraith-koelers en uit onze tests blijkt dat dat zeker niet onterecht is. Hoewel de Wraith Stealth nauwelijks beter presteert dan de boxed koelers van Intel, doen de Wraith Spire en Prism het duidelijk beter. Ze weten zelfs enkele goedkope luchtkoelers in te halen, al gaat het dan meestal wel om low-profile modellen.

We moeten alleen wel realistisch blijven: AMD's nieuwe standaardkoelers zijn misschien beter dan we van stock-koelers gewend zijn, maar nog altijd niet op het niveau van betaalbare aftermarket modellen. Voor zware belasting, laat staan overklokken, blijven de bijgeleverde koelers ongeschikt. Een investering van drie tientjes in bijvoorbeeld een Gelid Tranquillo 4 levert je ten opzichte van de Intel boxed koelers tot wel 25 graden winst op, en tegenover de beste AMD Wraith is dat nog altijd 14 graden.

Zeker van de AMD Wraith Prism, met zijn relatief flinke koelblok en vier heatpipes, hadden we stiekem wat hogere verwachtingen. Wat ons betreft had AMD beter in nog wat betere koelprestaties dan in de uitbundige rgb-verlichting kunnen investeren, maar wellicht waardeer jij dat uiterlijke vertoon weer een stuk meer.

Onder de streep geldt nog altijd dat we de bijgeleverde koelers alleen voor budgetbuilds zouden gebruiken. Heb je enige aspiraties op overklokgebied of is een stille werking van je systeem je lief, dan is de aanschaf van een aftermarket cpu-koeler naar onze mening een goede investering - zij het bij Intel net wat noodzakelijker dan bij AMD.