Intel X99 moederborden review deel 2: 20 borden getest

PCI-Express lanes voor SLI en Crossfire

Eén van de belangrijkste punten waarop de borden van elkaar verschillen, is hoe de fabrikanten omgaan met de verschillende PCI-Express lanes die het Haswell-E platform beschikbaar heeft. De CPU's hebben ofwel 40 PCI-Express 3.0 lanes (bij de 5960X en 5930K) ofwel 28 PCI-Express 3.0 lanes (bij de 5820K). Daarnaast biedt de X99 chipset ook nog eens 8 PCI-Express 2.0 lanes. De PCI-Express 3.0 lanes worden in de regel gebruikt voor de PCI-Express x16 sloten voor videokaarten, maar ook steeds vaker om een snel M.2 SSD-slot met PCI-Express x4 te maken. De lanes van de chipset worden in de regel toegepast voor het verbinden van de netwerkcontroller(s), eventuele extra SATA- en USB-controller(s) en PCI-Express x1 of x4 sloten.

Het X99 platform is op papier geschikt voor 2-way, 3-way en 4-way SLI en Crossfire, waarbij 4-way met een 5820K (28 lanes) afvalt. Niet bij alle borden zijn er echter voldoende PCI-Express x16-sloten om 3-way of 4-way mogelijk te maken. Sowieso vereist Nvidia voor 3-way en 4-way SLI dat alle kaarten minimaal 8 lanes hebben. 

Daar komt bij dat een aanwezig M.2 slot met PCI-Express x4 functionaliteit over het algemeen lanes deelt met één of meerdere PCI-Express sloten op het bord. Dat maakt dat wanneer je een M.2 SSD plaatst, er bij veel borden een beperking is qua mogelijkheden voor het plaatsen van videokaarten. Veel borden hebben verder méér dan vier PCI-Express x16 sloten. Dat kan een esthetische reden hebben, waarbij een vijfde slot simpelweg 1, 2 of 4 lanes vanuit de south bridge heeft ter opvulling. Soms is er een vijfde slot dat een "kopie" is van een ander (lees: dezelfde lanes). Zo'n slot biedt dan de mogelijkheid om zowel drie dual-slot als drie triple-slot videokaarten te plaatsen.

In onderstaande tabellen vind je allereerst terug of de moederborden geschikt zijn voor 2-way, 3-way en 4-way SLI, gebruik maken van een 28-lane en 40-lane CPU. De tweede tabel is het interessantst. Daar laten we voor alle borden zien met welke verdeling van lanes je 1, 2, 3 en 4 videokaarten kunt plaatsen, zowel met een 40-lane als 28-lane CPU en zowel met als zonder M.2 SSD verbonden met vier lanes geïntegreerd. We gaan hier uit van dual-slot videokaarten.

Situatie bij de nieuwe borden

Voor de ASRock X99 Extreme6, ASRock X99X Killer, ASUS X99-A en ASUS X99-Pro geldt dat 3-way SLI en Crossfire mogelijk zijn met een 40-lane CPU, ofwel een 5960X of 5930K. Met een 5820K met 28-lanes vervalt 3-way SLI, aangezien het derde slot dan slechts vier lanes heeft. Bij alle vier de borden wordt het derde slot uitgeschakeld zodra je een M.2 SSD plaatst, waardoor je in dit geval beperkt bent tot 2-way SLI of Crossfire. 

De ASUS X99-E WS is bijzonder: dit bord is voorzien van een tweetal PLX PCI-Express 3.0 switches die ervoor zorgen dat de zeven (!) aanwezige PCI-Express x16 sloten allen voorzien worden van PCI-Express 3.0 lanes. Zowel met een 40-lane als 28-lane CPU is het mogelijk om 3-way én 4-way SLI/Crossfire te draaien waarbij alle GPU's 16 lanes tot hun beschikking hebben. Wanneer je single-slot kaarten gebruikt, is het zelfs mogelijk om zeven kaarten tegelijkertijd aan te sturen met 16/8/8/8/8/8/8 lanes. Let wel: de beide PLX-chips zijn verbonden met de CPU en is de communicatie tussen videokaarten (of andere PCI-Express kaarten) en de CPU natuurlijk beperkt tot het aantal lanes tussen CPU en PLX-chips. Van de 40 respectievelijk 28 lanes van de CPU's gaan er vier naar het aanwezige M.2-slot, de PLX-chips krijgen - voor zover wij zien - 2 x 16 lanes (bij 40 lane CPU's) en 16 + 8 lanes (bij 28 lanes CPU's) als "invoer".

* = MSI X99 moederborden bieden de flexibiliteit om het M.2 slot met twee in plaats van vier lanes te gebruiken, zonder dan invloed te hebben op de lanes voor videokaarten. Wanneer je genoegen neemt met twee lanes in het M.2 slot, zijn de PCI-Express eigenschappen als in de rijen met toevoeging "zonder M.2 x4".

In de tweede tabel vind je het aantal lanes dat beschikbaar is voor 1, 2, 3 en 4 dual-slot videokaarten, met en zonder een M.2 SSD met vier lanes verbonden:

* = MSI X99 moederborden bieden de flexibiliteit om het M.2 slot met twee in plaats van vier lanes te gebruiken, zonder dan invloed te hebben op de lanes voor videokaarten. Wanneer je genoegen neemt met twee lanes in het M.2 slot, zijn de PCI-Express eigenschappen als in de rijen met toevoeging "zonder M.2 x4".

Storage: M.2 en SATA Express ingeburgerd

De nieuwe SATA Express en M.2 interfaces voor snellere SSD's blijken bij de X99 borden helemaal ingeburderd. Even in de herhaling: SATA Express is een nieuwe interface om SSD's in standaard 2,5" formaat via een kabel te verbinden met de PC via PCI-Express x2, wat neerkomt op 1000 MB/s bij twee PCI-Express 2.0 lanes. In een SATA Express connector zitten ook twee SATA-connectors verstopt: in plaats van één SATA Express apparaat kun je dus ook twee SATA-apparaten aansluiten.

Voor fabrikanten zijn er twee voor de hand liggende manieren om SATA Express te implementeren. De Intel chipset biedt de mogelijkheid om de pinnen die bestemd zijn voor SATA-poorten 5 en 6 eventueel ook van een PCI Express signaal te voorzien. Dat maakt dat SATA Express dus gecombineerd kan worden met SATA 5 en 6 en je gebruikt dus óf de SATA Express functionaliteit óf de twee SATA poorten als alternatief. Daarnaast heeft onder andere ASMedia een losse controller beschikbaar die een SATA Express poort kan bieden met eveneens de SATA compatibiliteit. Heeft een moederbord één SATA Express aansluiting dan zit hij in de regel aan de Intel chipset vastgeknoopt. Bij twee SATA Express aansluitingen is de tweede meestal aan zo'n losse ASMedia controller gekoppeld. 

SATA Express begint ingeburgerd te raken, maar ASRock gelooft er inmiddels al niet meer in.

M.2 is een nieuwe interface voor SSD's die in eerste instantie voor laptops bedoeld was als opvolger van mSATA, maar nu ook in de desktop zijn intrede doet. M.2 SSD's zijn in feite kleine printplaatjes die je in een connector steekt. Net als bij SATA Express combineert M.2 Serial ATA en PCI-Express. Voor dat laatste bestaan echter twee varianten: je kunt twee lanes, maar ook vier lanes in een M.2 slot stoppen.

Bij de Z97 borden was ASRock de enige die een bord had met een M.2 slot met vier lanes, afkomstig uit de PCI-Express 3.0 controller van de CPU. Dat resulteert in een maximale doorvoersnelheid van 4 GB/s; vele malen meer dan de maximale 600 MB/s van Serial ATA 600. Aangezien de Haswell-E processors veel meer PCI-Express lanes beschikbaar hebben is het bij de X99 borden gebruikelijker dat er zo'n M.2 slot met vier lanes beschikbaar is. Vaak is het zo dat wanneer je deze gebruikt er wat minder lanes naar de videokaartsloten gaan, waardoor 3-way of 4-way SLI/Crossfire of niet of met minder lanes mogelijk zijn.

De meeste borden, behalve die van Gigabyte, hebben een M.2 slot met vier PCI-Express 3.0 lanes.

Wij durven de stelling wel aan dat een M.2 slot met 4 lanes echt wel een minium eis is op een X99 bord. Gelukkig vinden we dergelijke sloten ook op bijna alle X99 borden terug. In onderstaande tabel hebben we voor alle borden geïnventariseerd hoeveel Serial ATA 600, hoeveel SATA Express en hoeveel M.2 sloten van beide soorten er zijn. Let wel, SATA Express en SATA zijn dubbel geteld. Oftewel, iedere SATA Express poort bevat dus ook twee SATA600-poorten die we dus ook nog eens los hebben meegeteld.

De situatie bij de nieuwe borden

Bij deel 1 van onze X99 vergelijkingstest zagen we al dat ASRock het geloof in SATA Express lijkt te zijn verloren. De X99 Extreme 6 en de X99X Killer missen ook beide deze connector. Wel hebben beiden een M.2-slot met vier PCI-Express 3.0 lanes. Gebruik daarvan maakt wel zoals geschreven het derde videokaartslot onbruikbaar.

De ASUS X99-A en X99-Pro bieden wel SATA Express middels de "normale" methode, ofwel gedeeld met twee SATA600-poorten. M.2 met vier PCIe 3.0 lanes hebben beide borden ook en net als bij de ASRock is deze functionaliteit gedeeld met de derde videokaart. 

De ASUS X99-E WS gaat net als de eerder geteste X99 Deluxe een stapje verder. ASUS heeft bij dit bord een twee SATA Express poort geplaatst, aangestuurd door een ASMedia controller. Die SATA Express poort bevat uiteraard ook weer direct twee SATA600-aansluitingen, zodat het totaalaantal daarvan op 12 komt.

* Inclusief fallback naar M.2 x2

Connectiviteit: USB

De X99 chipset biedt 6 USB 3.0 en 8 USB 2.0 poorten. Toch is zes USB 3.0 poorten voor de meeste fabrikanten niet voldoende. Idealiter heb je immers twee interne USB 3.0 connectors. Eer zijn voldoende kasten met vier USB 3.0 frontpanel connectors, wat er maar twee overlaat voor de achterzijde. Dat is toch wel behoorlijk karig. 

Er zijn twee manieren om extra poorten te implementeren: ofwel door een losse controller ofwel door een hub. Onder meer ASMedia en Renesas hebben twee poorts USB 3.0 controllers die via een PCI-Express x1 verbinding intern aangesloten kunnen worden. VIA heeft met de VL805 zelfs een vier poorts controller.

Optie twee is werken met een onboard hub. De Asmedia ASM1074 chip bijvoorbeeld zet één USB 3.0 verbinding om naar vier nieuwe. Je moet je dan uiteraard wel realiseren dat je ze niet allemaal tegelijkertijd op volle snelheid kunt gebruiken. Ben je van plan om je extern aangesloten USB 3.0 harde schijven of SSD's allemaal tegelijkertijd vol gas te belasten, dan is een implementatie met een hub dus niet ideaal. Wij tillen er niet heel zwaar aan, maar het is toch iets om rekening mee te houden.

Bij sommige borden vinden we zelfs tien externe USB 3.0 poorten. Waar zou je die allemaal voor kunnen gebruiken...?

De situatie bij de nieuwe borden

De ASRock X99 Extreme6 en X99X Killer hebben achterop zes USB 3.0 aansluitingen. Vier daarvan lopen via een Asmedia hub, twee komen van een losse Asmedia USB 3.0-controller. De vier interne USB 3.0 poorten op deze borden zijn allen "native", ofwel afkomstig uit de Intel chipset.

De ASUS X99-A en -Pro hebben eveneens zes poorten achterop en maken daarvoor net als de ASrock borden gebruik van de ASmedia hub en controller chips. Toch is ASUS' implementatie nog iets eleganter, aangezien één van de zes poorten nog native is. ASRock laat de zesde native USB 3.0-poort in feite ongebruikt.

Connectiviteit: Netwerk

Dan de netwerkconnectiviteit. Qua LAN komen we in feite twee smaken tegen: Intel en Killer. Wij durven te beweren dat beide netwerkaansluitingen kwalitatief en qua prestaties even goed zijn. We zijn nog steeds sceptisch over de claims dat je met een Killer netwerkchip sneller zou kunnen gamen.

Een voordeel van de Killer netwerkchips blijft de uitstekende drivers met QoS-mogelijkheden die game-verkeer voorrang geven en daarnaast sowieso erg inzichtelijk maken wat er allemaal gebeurt op je netwerkkabel. De Killer-chips komen we in de regel tegen op de typische gaming moederborden. ASUS, ASRock en Gigabyte bundelen echter software van cFos die dergelijke QoS-functionaliteit ook aan de Intel-chip toevoegt. Gelijkspel wat ons betreft.

Verschillende luxere borden hebben twee netwerkpoorten. De meeste gebruikers zullen er maar één gebruiken, maar er zijn verschillende gebruiksdoelen denkbaar voor zo'n tweede poort. De combinatie van twee op Intel gebaseerde poorten vinden we gelukkiger gekozen dan Killer + Intel. De reden: je kunt dan immers poorten eenvoudiger "teamen" om zo'n een 2 Gigabit verbinding naar een daarvoor geschikte switch te maken. Dat kan interessant zijn voor wie ook een NAS heeft met twee Gigabit poorten die gecombineerd kunnen worden.

WLAN komen we bij de luxe X99 borden vaker wel dan niet tegen. 

De situatie bij de nieuwe borden

De ASRock X99 Extreme6 en X99X Killer zijn zoals we verderop zullen zien in feite identieke borden. Op de kleur na is/lijkt de gebruikte netwerkchip het enige verschil: de X99X Killer heeft als primaire chip een Killer E220x, op de Extrem6 vinden we een Qualcomm AR8171. Daar zitten echter minder verschillen dan je zou denken: Qualcomm is tegenwoordig immers de leverancier/eigenaar van de Killer-netwerkchips en de nieuwste varianten (de E2201 en E2205) zijn de facto Qualcomm netwerkchips met Killer drivers/software. Het zou ons niets verbazen als die AR8171 hardwarematig identiek is aan de Killer E2201, maar op z'n minst zijn de chips pin-compatible. Beide borden gebruiken de Intel I218-V chip als tweede netwerkcontroller

De ASUS X99-A en -Pro hebben beiden een enkele Gigabit LAN-aansluiting, aangestuurd door diezelfde Intel I218-V. Op het X99-E WS borden vinden we de enterprise grade Intel I210-AT en een Intel 218-LM om twee Gigabit poorten aan te sturen.

Audio

Audio is hét aspect waar de meeste fabrikanten zich bij de laatste generaties mee wilden differentiëren. Uitdaging voor de fabrikanten is dat iedereen het tegenwoordig als speerpunt zien, waardoor de verschillen opnieuw klein zijn. Op de MSI X99S SLI Plus na heeft ieder bord ofwel een Realtek ALC1150 ofwel een Creative Sound Core 3D aan boord en een krachtige koptelefoon voorversterker is eerder regel dan uitzondering. Enkel de goedkoopste borden hebben dat niet.

Aan het nut van een koptelefoonvoorversterker twijfelen we overigens. Toegegeven, als je een headset met een hoge ingangsimpedantie hebt (van een paar honderd Ohm bijvoorbeeld) is het van belang. Die zijn er echter bijna niet. Van de 32 headsets die we de afgelopen twee jaar bij Hardware.Info hebben getest, hebben de meeste exemplaren een impedantie van 32 Ω, wat als sinds de opkomst van walkmans en MP3-spelers de de facto standaard is. De hoogste impedantie die we voorbij hebben zien komen is 150 Ω bij de Sennheiser PC 350 SE. Maar ook dat kan een normale onboard geluidskaart prima aan. Goed, er bestaan wat peperdure, super de luxe Hi-Fi headsets van exotische merken met zeer hoge impedantie, maar als je die hebt aangeschaft heb je vermoedelijk ook wel iets anders om ze op aan te sluiten. 

Luxe condensators, krachtige koptelefoon versterkers, vergulde aansluitingen... onboard geluid blijft een belangrijke focus van moederbordfabrikanten, ook bij X99.

Vrijwel alle borden hebben een Realtek ALC1150 audio codec aan boord, het beste wat Realtek te bieden heeft. Zoals we verderop zullen zien zijn er wel wat kleine verschillen qua geluidskwaliteit, maar die zijn uitstekend tot meer dan uitstekend. Een optische digitale uitgang is gelukkig standaard bij borden van deze generatie.

De situatie bij de nieuwe borden

De ASRock X99 Extreme6 en X99X Killer maken gebruik van de Purity Sound 2 implementatie. Dat betekent een Realtek ALC1150 codec gecombineerd met Nichicon "Fine Gold Series" condensators en een op Ti NE5532 OpAmp gebaseerde koptelefoonversterker met ondersteuning voor headsets tot 600 Ω. De drivers ondersteunen DTS Connect.

Op de drie ASUS borden vinden we ook stuk voor stuk een Realtek ALC1150, maar ze hebben geen extra krachtige koptelefoonversterker (die 99% van de gebruikers dus ook niet nodig hebben). DTS Connect biedt ASUS ook.

Kort voorgesteld: nieuwe ASRock borden

ASRock stuurde ons twee nieuwe borden, de X99 Extreme6 en de X99X Killer.

ASRock X99 Extreme6

De Extreme6 is een wat luxe bord dan de in deel 1 van onze X99 vergelijkingstest al besproken X99 Extreme4. Wanneer we beide borden vergelijken vallen een aantal zaken op. Allereerst heeft de Extreme 6 fysiek één PCI-Express x16 slot minder; drie in plaats van vier. Een echt issue is het niet, want beide borden bieden maximaal ondersteuning voor drie videokaarten. De Extreme6 heeft verder een mini PCIe-slot, wat de Extreme4 moest missen. Daarnaast heeft dit bord twee PCI-Express x1 sloten. Het aantal USB 3.0 is verhoogd tot 10, zoals drie pagina's terug besproken dankzij Asmedia chips. Een handige toevoeging is een interne "normale" USB-poort, waarmee je bijvoorbeeld een USB-stick intern kunt aansluiten. De Extreme6 heeft zoals geschreven twee netwerkaansluitingen, gebaseerd op Qualcomm en Intel. Een belangrijke toevoeging ten opzichte van de Extreme4 is de aanwezigheid van onboard power- en resteknoppen als ook een HEX-display met BIOS POST-codes. De BIOS is verder indentiek aan die van de X99-borden zoals we ze eerder al besproken hadden.

ASRock X99 Extreme6: Specificaties - Foto's inclusief BIOS screenshots - Prijzen

ASRock X99X Killer

In deel 1 van onze vergelijkingstest bespraken we al de ASUS X99M Killer, ASRocks op gamers gerichte Micro ATX bord. Voor deze review gingen we ook aan de slag met de X99X Killer. Over de specificaties van het bord kunnen we eigenlijk heel kort zijn: toen we de X99X Killer samen met de X99 Extreme6 binnenkregen was de eerste reactie van de persoon in ons lab die de borden uit de doos haalde: "deze twee zijn op de kleur na identiek!". En bij nadere inspectie blijkt dat inderdaad op één verschil na het geval. De Extreme6 is inderdaad net als alle andere "normale" ASRock borden uitgevoerd in blauw en de X99X Killer net als alle ASRock gaming moederborden in rood. Het enige verschil is wat we twee pagina's terug al beschreven: de Extreme6 heeft een "normale" Qualcomm-controller als primaire netwerkchip, op de X99X Killer vinden we Killer-uitvoering daarvan, met bijborende Killer drivers uiteraard. Het verschil in kleur is ook doorgevoerd in de BIOS, maar voor de rest zijn de borden identiek. Opvallend: de X99X Killer is een fractie goedkoper dan de Extreme 6.

ASRock X99X Killer: Specificaties - Foto's inclusief BIOS screenshots - Prijzen

Kort voorgesteld: nieuwe ASUS borden

We gingen voor deze review aan de slag met drie nieuwe ASUS borden, de X99-A, X99-Pro en X99-E WS.

ASUS X99-A

In deel 1 van onze Intel X99 moederborden vergelijkingstest hadden we al betaalbare instap X99-borden van ASRock, Gigabyte en MSI, maar een vergelijkbaar bord van ASUS moest missen. Dat is er nu, in de vorm van de X99-A, die overigens wel een fractie duurder is dan de goedkoopste X99 borden van de concurrentie. Er zijn welliswaar vier PCIe x16 sloten, maar één daarvan bevat vier lanes vanuit de chipset. Het combineren van videokaarten is zodoende beperkt tot drie. Het bordt biedt 10x Serial ATA 600, aangevuld met SATA Express en een M.2 slot met vier PCIe 3.0 lanes. De keuze voor een Intel-netwerkchip en een Realtek ALC1150 audio-codec kunnen we ook enkel aanmoedigen. USB 3.0 vinden we zes keer extern en vier keer intern. Er is een Asmedia hub en een extra Asmedia controller gebruikt, maar gelukkig is één van de externe poorten alsnog native. Extra features zijn onder meer onboard power/reset/clear-CMOS knoppen en een display met foutcodes. Voor onervaren overklokkers heeft het bord twee schakelaars waarmee je heel simpel de CPU in twee standen kunt overklokken en waarmee je je geheugen direct op XMP-instellingen kunt zetten. De X99-A heeft verder de inmiddels veelsproken ASUS OC Socket met meer binnen, waarvan kort geleden het nut ook daadwerkelijk werd bewezen. De nieuwe zwart/witte-kleurstelling, die als we de reacties mogen geloven bij veel mensen goed in de smaak valt, vinden we ook terug bij deze X99-A. De BIOS is zoals te zien op de screenshots achter de doorklik van alle gemakken voorzien.

ASUS X99-A: Specificaties - Foto's inclusief BIOS screenshots - Prijzen

ASUS X99-Pro

De X99-Pro is een wat luxer bord, dat zo'n 25 euro duurder zal worden dan de X99-A. Op het moment van schrijven is het bord overigens nog niet in onze prijsvergelijker terug te vinden. Optisch is de X99-Pro direct een duidelijk ander bord dan de X99-A, de witte overkapping over de I/O-connectors zoals we die kennen van de X99-Deluxe heeft ASUS ook op deze -Pro geplaatst. Een ander optisch verschil: in het midden zit een extra koelblokje dat met een heatpipe is verbonden met de koeler op de chipset. Dat koelblokje zit echter nergens op, dus is er puur voor de looks. Duiken we in de techniek, dan zijn de verschillen kleiner. Sterker nog: er is precies één verschil: de X99-Pro heeft een AzureWave AW-CE123H 802.11ac 867 Mbps WLAN-adapter die ook Bluetooth 4.0 ondersteunt. Voor de rest zijn de -A en de -Pro tot op de laatste weerstand identiek. In de doos vinden we wel nog een interessante extra: een Hyper X4 M.2-adapter waarmee je een tweede M.2 SSD met vier PCI-Express lanes kunt plaatsen in een PCI-Express x16 slot. Diezelfde Hyper X4 kaart bundelde ASUS ook al bij de X99-Deluxe.

ASUS X99-Pro: Specificaties - Foto's inclusief BIOS screenshots - Prijzen

ASUS X99-E WS

De X99-E WS is ASUS' X99-bord gericht op workstation gebruik. Wat het bord voornamelijk bijzonder maakt is de aanwezigheid van zeven PCI-Express x16 sloten, die zijn verbonden met een tweetal PLX PCI-Express 3.0 switches. Die switch zijn weer elk met 16 lanes (of 16+8 lanes bij de 5820K) verbonden met de CPU. De PLX-switches maken het mogelijk om vier videokaarten met stuk voor stuk 16 lanes aan te sturen. En wie daar een specifiek doel voor heeft is het ook mogelijk om zeven kaarten met 16/8/8/8/8/8/8 lanes aan te sturen. Doordat alle sloten dus in ieder geval minimaal 8 lanes hebben, is het bord zeer geschikt om voorzien te worden van bijvoorbeeld PCI-Express SSD's, video capture kaarten, of andere uitbreidingen. Qua aansluitingen laat de X99-E WS weinig te wensen over. Net als bij de eerder al geteste Deluxe vinden we en M.2-slot met vier PCIe 3.0 lanes, twee maal SATA Express en met de daarin opgenomen poorten meegeteld in totaal twaalf keer SATA600. USB 3.0 biedt het bord tien keer. De twee Gigabit netwerkaansluitingen zijn beide aangestuurd door Intel chips en voor de audio-oplossing heeft ASUS een Realtek ALC1150 gebruikt. Extra features zijn onboard power-, reset- en clear-CMOS knoppen, aangevuld met knoppen om het bord automatisch in overklokte of juist extra zuinige stand te zetten. Daarnaast biedt het bord ook een schakelaar om zonder de BIOS in te gaan het geheugen op XMP-snelheid te laten werken. Achterop vinden we de BIOS Flashback knop (waarmee je de BIOS kunt flashen zonder CPU of geheugen geïnstalleerd) en een Q-logger knop. Daarmee is het mogelijk om probleemdiagnose informatie weg te schrijven op een USB-stick, zelfs wanneer de processor niet werkt. Die Q-logger moet het lokaliseren van eventuele problemen in het systeem een stuk eenvoudiger maken, wat gezien de zakelijke doelgroep van dit bord natuurlijk niet gek is. De prijs van de X99-E WS is zoals te verwachten pittig.

ASUS X99-E WS: Specificaties - Foto's inclusief BIOS screenshots - Prijzen

Hoe hebben we getest + bClk waardes en BIOS-versies

We hebben de 20 Intel X99 moederborden allen getest in combinatie met een Intel Core i7 5960X processor, een 16 GB Corsair Dominator Platinum DDR4-geheugen (geklokt op 2133 13-13-13-31-2T), een OCZ Vertex 4 128 GB SSD, een Nvidia GeForce GTX 750 Ti videokaart en een Corsair CX750M voeding. Alle tests voeren we uit onder Windows 8.1 x64.

Alle borden worden op hun standaardinstellingen getest, zoals ze uit de doos komen. Vanzelfsprekend zijn prestaties en stroomverbruik afhankelijk van de standaard tuning. Vroeger speelden moederbordfabrikanten geregeld vals door de bClk stiekem standaard een klein beetje te verhogen. Wij en andere reviewsites waren daar nooit echt van gediend en de verschillende fabrikanten hebben hun leven n gebeterd. Zoals te zien in onderstaande grafiek werken alle tot nu toe geteste X99 borden keurig (afgerond) op 100 MHz bClk.

Een trucje dat veel fabrikanten wel toepassen is het standaard aggressiever maken van de Turbo-modus dan de Intel standaard voorschrijft. Zo behoort (volgens Intel dan) de maximale Turbo-stand van 3,5 GHz bij de 5960X enkel plaats te vinden wanneer slechts een beperkt aantal cores in gebruik is. Het gros van de borden heeft echter wat wij noemen een "aggressieve Turbo" en schaalt ook wanneer alle cores in gebruik zijn op naar de maximale waarde. Dat zien we duidelijk terug in de CPU-benchmarks op de volgende pagina. Uiteraard is het altijd mogelijk om zelf een aggressieve Turbo in te stellen.

Wat je uiteraard niet mag vergeten is dat we de meeste borden vóór de officiële lanceerdatum hebben getest, in de twee weken voor de publicatie van onze eerste X99 roundup. Het maakt dat fabrikanten nog relatief weinig tijd hebben gehad om BIOS'en te verbeteren en te tunen. 

In alle grafieken zijn ASRock borden geel, ASUS borden groen, Gigabyte borden blauw en MSI borden rood.

Bij deel 1 van onze X99 roundup waren er duidelijk problemen met de Gigabyte borden, die qua prestaties achterliepen bij de rest. Drie Gigabyte borden hebben we inmiddels opnieuw getest met een nieuwere BIOS: de X99-UD4, X99-UD5 WiFi en de X99 Gaming 5. 

De in de onderstaande tabel vet gedrukte borden zijn voor deze review (op)nieuw getest:

Benchmarks

We hebben een aantal benchmarks gedraaid die primair CPU-prestaties en de daarmee gepaard gaande tuning meten. Allereerst Cinebench 11.5, de bekende 3D-rendering benchmark die vrijwel uitsluitend schaalt met CPU-prestaties en vrijwel niet met geheugenprestaties en andere zaken. In de grafiek is duidelijk te zien dat het merendeel van de geteste borden gebruikmaken van een aggressieve turbo. Deze borden scoren alle tussen de 15,0 en 15,2 punten, vrijwel identiek dus. MSI en vooral ASUS lijken de tuning het best voor elkaar te hebben, al vinden we ook de met nieuwe BIOS geteste Gigabyte X99 Gaming 5 hoog. Alle ASRock borden hebben geen aggressieve turbo en dat geldt ook voor Gigabytes X99-UD3. Zoals je in het schema op de vorige pagina kon zien, had dit bord tijdens onze test ook nog de oudste BIOS-versie. 

In Passmark 8 CPUmark zien we een vergelijkbaar resultaat, al zijn de verschillen tussen aggressieve en normale turbo hier wat kleiner. Opnieuw pakken ASUS en MSI de leiding en vinden de opnieuw geteste Gigabyte borden met recente BIOS de aansluiting. De ASRock borden en Gigabytes UD3 vinden we onderop.

Als laatste CPU-benchmark draaiden we de Tech Arp x264 video-encoding benchmark. Onderstaande grafiek valideert nogmaals het beeld dat we al zagen in de voorgaande tests.

Benchmarks (vervolg)

Via de Passmark 8 MemoryMark benchmarks bepalen we de prestaties van het geheugen en hier zagen we bij onze eerste X99 review een verontrustend beeld: het bleek dat Gigabyte nog heel wat werk heeft om de tuning voor DDR4 op orde te krijgen. De opnieuw met nieuwere BIOS getest Gigabyte X99-UD4, -UD5 WiFi en Gaming 5 bewijzen dat Gigabyte het probleem opgelost heeft. Het zou ons dan ook niet verbazen dat de andere borden ook goed presteren wanneer we ze opnieuw zouden testen met een verse BIOS. Buiten de vier Gigabyte borden onderop liggen de 

De 3DMark Vantage score, die naast GPU-prestaties ook schalen met CPU- en geheugen-prestaties, lieten eveneens zien dat er werk aan de winkel is voor Gigabyte. Ook dat is met de nieuwe BIOS'en opgelost, waardoor op de nog niet opnieuw geteste Gigabyte borden na, alle scores binnen een bandbreedte van zo'n 3% vallen: identiek dus.

Stroomverbruik

Het stroomverbruik hebben we gemeten in drie standen: idle (waarbij we een gemiddelde van 5 minuten bepalen), het maximale verbruik tijdens Cinebench 11.5 en het gemiddelde verbruik tijdens 3DMark.

Bij idle komt ASRock opvallend goed uit de bus. Dat verklaarden we in onze eerste review onder meer doordat de borden relatief kaal zijn, maar dat kun je van de Extreme 6 toch niet zeggen. Ofwel: knap werk van de ontwikkelaars van ASrock. 

In de Cinebench 11.5 stroomtest blijken de drie ASRock borden en Gigabytes UD3 het minst te verbruiken. Dat is niet heel gek, gezien het feit dat het juist deze borden zijn die geen aggressieve Turbo hebben en Cinebench dus met een lager prestatieniveau draaien. Op de ASUS X99-E WS na, bevinden alle borden zich in een bandbreedte van zo'n 10W. Dat die X99-E WS relatief onzuinig is, is natuurlijk ter verklaren voor de PLX-chips. 

In de 3DMark test vinden we opnieuw alle nog niet opnieuw geteste Gigabyte borden bovenin: de prestaties zijn dusdanig lager dat het niet gek is dat het stroomverbruik ook aanzienlijk lager uitvalt. De ASRock borden volgen Gigabyte, wat opnieuw te verklaren is door de niet aggressieve Turbo. De borden met hoog prestatieniveau verschillen opvallend weinig: van 126W bij de Gigabyte X99-UD4 tot 134W bij ASUS X99-Pro. 

Geluidskwaliteit

De geluidskwaliteit van moederborden testen we met behulp van de loopback test van Rightmark Audio Analyzer. Let wel: we testen dus tegelijkertijd de kwaliteit van de uitgang en de ingang van de onboard geluidskaarten. De "zwakste schakel" bepaalt het resultaat.

De dynamic range en noise level tests zijn erg vergelijkbaar en tonen ook vrijwel identiek resultaten. De dynamic range test meet het verschil in volume tussen het hardste en zachtste weer te nemen signaal, de noise level test meet het verschil tussen het hardste geluid en het ruisniveau.

Om de getallen even in perspectief te plaatsen: de hoogste dynamic range c.q. noise level die met 16-bit geluid in theorie mogelijk is, is 96 dB. 99,9% van het geluid dat je beluistert op je PC (CD's, MP3's, YouTube, games, ...) is 16-bit en de grafieken bewijzen dus dat de hardware in vrijwel gevallen geen enkele beperking is. De hogere scores kunnen we enkel behalen door met 24-bit audio te testen. We kunnen ons overigens niet voorstellen dat er ook maar iemand is die het verschil tussen 91 dB en 100 dB signaal/ruis-verhouding daadwerkelijk kan horen.

Desalniettemin is duidelijk te zien dat MSI op de X9SS SLI Plus heeft gekozen voor de kwalitatief net een tikkeltje mindere Realtek ALC892. Ook zien we duidelijk dat de Creative Sound Core 3D, zoals aanwezig op Gigabytes gaming-borden, op dit vlak onder doet voor de Realtek ALC1150. Drie borden komen met hun ALC1150 implementatie boven de 105 dB uit. Opvallend is dat juist de Gigabyte X99-SOC Force en -UD4 winnen: het zijn borden waar Gigabyte minder trucs met versterkers e.d. heeft uitgevoerd.

De stereo crosstalk test mee in hoeverre geluid voor het ene kanaal (links of rechts) doorklinkt op het andere kanaal. Opnieuw is de X99S SLI Plus met Realtek 892 met -86,4 dB hekkensluiter, maar zien we tegelijkertijd dat de Creative chips op de Gigabyte gaming-borden niet beter scoren. Maar ook hier geldt: we kijken naar verschillen tussen zeer goed en uitstekend.

Tenslotte meten we met RMAA de total harmonic distortion, in feite een gemiddelde van de vervorming in het frequentiedomein. De verschillen lijken groot, maar ook hier kijken we naar een verschil tussen uistekend en meer dan uitskend. De vijf ASUS borden doen het zeer goed, maar opvallend is dat de op Realtek ALC892 gebaseerde X99S SLI Plus hier juist wint.

Conclusie

De Hardware.Info Prijsvergelijker telt op het moment van schrijven 30 Intel X99 moederborden, waarvan we er 20 getest hebben. Daarmee hebben we een goed beeld van wat er te koop is en welke keuzes je het best kunt maken. We presenteren hier onze conclusie op basis van de testgegeven van alle 20 geteste exemplaren. We bepalen zoals gebruikelijk aanraders in verschillende segmenten.

Een woord vooraf: het is goed om te zien dat Gigabyte met een nieuwe BIOS de prestaties van haar X99-borden op hetzelfde niveau heeft gekregen als de concurrentie. Een viertal borden hebben we nog niet opnieuw getest, maar op basis van de nieuwe testresultaten van de X99-UD4, -UD4 en Gaming 5 durven we wel te voorspellen dat het prestatieniveau van de andere Gigabyte borden met een nieuwe BIOS ook in orde is. ASRock staat in de meeste benchmark grafieken wat laag, maar dat is te verklaren door het feit dat deze fabrikant zich als enige netjes aan de Intel Turbo-specificaties houdt. De overige fabrikanten laten de CPU's ook wanneer alle cores in gebruik zijn overklokken naar de maximale waarde. Maar goed, bij ASRock kun je dat naar wens ook handmatig instellen in de BIOS. Net als vijrwel altijd komt het kiezen van het ideale moederbord dus voornamelijk neer op het afwegen van een combinatie van specificaties/mogelijkheden en prijs. 

Betaalbare borden

De X99-chipset is qua functionaliteit al dusdanig volledig, dat moederbordfabrikanten feitelijk weinig tot geen extra functionaliteit hoeven toe te voegen om een compleet bord te krijgen. Ofwel: met een "goedkoop" (alles is relatief natuurlijk) X99 bord kun je eigenlijk al prima uit de voeten.

Een aantal van de geteste modellen heeft een gemiddelde prijs van rond de € 200 en € 225: de ASRock X99 Extreme 4, de Gigabyte X99-UD3 en -UD4 en ten slotte de MSI X99S SLI Plus. De ASUS X99-A is met een gemiddelde prijs van € 248 net een tikkeltje duurder. Klik hier voor een vergelijkingstabel.

De ASRock is op zich een prima bord. Een nadeel is het ontbreken van SATA Express, al gaan we wel mee met ASRocks visie dat M.2 een belangrijkere standaard wordt, vanwege de extra lanes. Bij de Extreme4 is wel op veel vlakken een duidelijke costdown doorgevoerd, bijvoorbeeld met een minimaal aantal USB-sloten en een beperkter aantal PCI-Express switches. Van de andere kant; zolang je het bij maximaal twee kaarten houdt, is dat ook niet echt een nadeel.

De Gigabyte borden bieden in tegenstelling tot ASRock en MSI geen snel M.2 slot met vier PCI-Express lanes. Dat vinden we gezien de toekomst redelijk onvergeeflijk. Het prestatieprobleem dat we zagen is in ieder geval bij de UD4 bewezen opgelost.

Het MSI bord biedt alles wat ASRock heeft, maar dan mét SATA Express, meer USB-poorten, wat betere prestaties, een wat lager stroomverbruik en een (voor zover dat belangrijk is) beter uiterlijk. Eigenlijk is die X99S SLI Plus een perfect bord met één verbeterpuntje: het was mooi geweest als er een ALC1150 in plaats van een ALC892 op zat. Maar goed, knappe jongen die het verschil hoort.

De ASUS X99-A is zoals geschreven wat duurder, maar is van de goedkope borden eigenlijk de enige waar niets op aan te merken valt: er is SATA Express wat ASRock mist, een M.2 x4 slot wat Gigabyte mist, een Realtek ALC1150 audiocodec wat MSI mist en dat alles gecombineerd met prima prestaties. Als het ASUS bord twee à drie tientjes goedkoper was, was het echt een nobrainer. 

Wil je toch de paar tientjes besparen dat moet je een keuze maken. Vind je de geluidsimplementatie en de koptelefoonversterker belangrijk, kies dan de Extreme4. Anders is de X99S SLI Plus het beste betaalbare X99 bord.

Tandje luxer

Wie een tandje luxer gaat, en rond de € 250 à € 300 uit wil geven, komt in deze test uit bij de ASRock X99 Extreme 6, ASRock X99 WS, ASUS X99-Pro en de Gigabyte X99-UD5 WiFi. Klik hier voor een vergelijkingstabel.

Van die vier is de Gigabyte X99-UD5 WiFi het best uitgerust, met onder andere 12x USB 3.0, 2x Gigabit LAN, Intel 802.11ac WLAN en SATA Express. Maar wel bij dit bord twee belangrijkste kritiekpunten: het ontbreken van een M.2 x4 slot noemden we al een groter misser en dat Gigabyte niet wil garanderen dat je een Intel AC 7260 adapter krijgt vinden we ook een onhandige besparing. De Extreme6 is vrijwel identiek geprijsd, mist WiFi en SATA Express, maar biedt wel M.2 x4 en is daarmee een alternatief. Dat het bord geen 4-way SLI doet zal voor 99,9% van de doelgroep geen probleem zijn. De ASRock X99 WS biedt wat ons betreft eigenlijk wat te weinig meerwaarde boven de Extreme4, behalve wellicht als je met een Xeon gaat draaien en ECC geheugen gaat toepassen. De ASUS X99-Pro is in feite een X99-A die er mooier uitziet en is voorzien van WiFi. Als juist WiFi de reden is waarom je voor een luxer bord wil kiezen is deze -Pro, mits ASUS de beloofde prijs van slechts twee of drie tientjes meer dan de -A waarmaakt, een goede keuze.

Alles erop en eraan

Wil je alles erop en eraan, dan mag je bij het X99-platform zo'n € 350 of nog iets meer neertellen. Dat is veel voor een moederbord, laat dat duidelijk zijn. Aan de andere kant, het is vergelijkbaar met de goedkoopste CPU die je er op kunt plaatsen.

Borden die in dit segment vallen zijn de ASUS X99 Deluxe, ASUS X99-E WS, MSI X99 Gaming 9 AC en Gigabyte X99 Gaming G1. Klik hier voor een vergelijkingstabel.

De ASUS X99-E WS is een buitenbeentje: wanneer je specifiek, professioneel gebruiksdoel hebt waarbij de zeven door PLX-switches aangestuurd PCI-Express sloten van pas komen is het de enige juiste keuze. Heb je dat niet en/of ben je gewoon een thuisgebruiker dan is de X99-E WS te duur en te onzuinig.

De ASUS X99 Deluxe is van het viertal onze favoriet, voor mensen die de PC niet primair voor gaming gaan toepassen. Eigenlijk laat dit bord qua functionaliteit niets meer te wensen over: qua USB, storage, audio, WiFi, gebundelde extra's, maar zeker ook prestaties is dit gewoon een perfect bord. Koop er een mooie witte behuizing bij en je kunt echt een top PC maken.

De Gigabyte X99-Gaming G1 heeft opnieuw geen snel M.2 slot. Zeker in deze prijsklasse kan dat gewoon niet. Daar komt bij dat dit bord sowieso een beetje vreemd is, aangezien het - voor zover we nu weten althans - geen verschillen heeft met de € 70 goedkopere (maar niet door ons geteste) X99 Gaming 7.

De MSI X99 Gaming 9 AC is een uitstekend bord, waar we onder het volgende kopje nog op terug komen. Het bord is met de gekozen featureset echter wel echt vol gericht op gamers en daarmee een wat mindere keuze voor wie bijvoorbeeld een systeem voor (semi-)professionele videobewerking of 3D-rendering gaat samenstellen.

Gamers

Het belangrijkste advies dat we gamers kunnen geven: laat het X99 platform lekker links liggen, koop een veel goedkoper Z97 moederbord met Socket 1150 en spendeer het geld dat je je bespaart ofwel aan een mooi kado voor je vriendin ofwel aan een betere videokaart. 

Wie toch met het Haswell-E platform wil gaan gamen, bijvoorbeeld omdat dezelfde PC ook voor taken wordt gebruikt waar veel meer CPU-power voor vereist is, is er een aantal interessante keuzes. Klik hier voor een vergelijkingstabel van alle specifiek op gamers gerichte borden. De ASRock X99M Killer is voor gamers sowieso een prima bord: het is het enige Micro ATX bord, waardoor je dus een qua omvang relatief beperkte gaming machine kunt samenstellen. Toch laat dit bord qua featureset weinig tot niets te wensen over.

Wie nog altijd onder de € 300 wil blijven, heeft de keuze tussen de ASRock X99X Killer en de Gigabyte X99 Gaming 5. Die keuze is op zich simpel als je naar de vergelijkingstabel van enkel deze borden kijkt: de ASRock is voor een fractie meer geld beter uitgerust met onder meer een beter presterende audio-chip, dual Gigabit LAN, een snel M.2-slot, onboard power/reset-knoppen en probleemdiagnose. Met de keuze voor Gigabyte kun je je wat besparen. Maar: laat je ook niet gek maken door de krachtige koptelefoonversterkers en Killer-netwerkkaarten van deze gamingborden: op een X99-bord uit de goedkope categorie kun je zonder enige twijfel net zo goed gamen. 

Kijken we naar features en prestaties, dan is de MSI X99S Gaming 9 AC zonder enige twijfel het beste gamingbord in deze test. Van de aanschaf van dit bord krijg je zeker geen spijt, maar realiseer je wel één ding: een gedeelte van de zeer hoge prijs betaal je voor de H.264-encoder die er naar onze mening eigenlijk vrijwel voor niks op zit, al gaan we dat nog uitgebreider testen. Het prestatieniveau van de Gaming 9 AC maakt ons in ieder geval ook nieuwsgierig naar de nog niet door ons geteste MSI Gaming 7.

Overklokkers

Ten slotte de overklokkers. Van drie van de vier merken hebben we het high-end overklokkersbord binnen: de ASUS Rampage V Extreme, de Gigabyte X99-SOC Force en de MSI X99S XPower AC. Klik hier voor een vergelijkingstabel. En meer dan ooit is het lastig om daar een beste keuze bij aan te wijzen.

Opvallend is dat Gigabyte de prijs van de X99-SOC Force zoveel hoger heeft liggen dan van de Z97 variant die een vergelijkbare featureset heeft. Toegegeven, de socket is duurder, er zijn meer (en duurdere) componenten nodig voor de CPU-stroomvoorziening, de X99 chipset zal duurder zijn en ook de sub-zero temperatuursensor is niet gratis, waardoor de complete bill-of-materials van de X99-SOC Force aanzienlijk hoger zal zijn dan die van de Z97-SOC Force.. Maar of dat een prijsverschil van bijna € 200 verklaart? Waar de Z97-SOC Force bijna alleen al door de scherpe prijs de beste keuze voor overklokkers was, zit de X99-SOC Force op hetzelfde prijsniveau als beide concurrenten, rond de € 400. En dus is het nu een échte head-to-head.

Een LN2 overkloktest hebben we nog niet kunnen doen, maar is sowieso altijd discutabel. Als we kijken naar Hwbot.org heeft ASUS op dit moment een voorsprong: met de Rampage V Extreme is op het moment van schrijven 6616 MHz en geheugen op 1912 MHz behaald, de maximale overklok op de X99-SOC Force is 6451 MHz voor de CPU en 1503 MHz voor het geheugen en bij de X99S XPower AC staat de teller op 6354 MHz voor de CPU en is er nog geen geheugenresultaat. Je moet je hierbij wel beseffen dat er voor het ASUS bord veel meer submissies zijn gedaan dan voor de andere twee. Van de andere kant: alle drie hebben voldoende korte lijntjes met top-overklokkers en doen er alles aan om zo hoog mogelijk in de Hwbot statistieken te komen.

De ASUS Rampage V Extreme wordt gebundeld met de uistekende OC Panel, die overklokken zonder meer makkelijker maakt, alle belangrijkste features als een slow-modus biedt en direct ook een sub zero temperatuursensor heeft. Diezelfde OC Panel biedt ook meteen VGA Hotwire mogelijkheden. En dan is er de fameuze OC Socket, waarover we ten tijde van de launch sceptisch waren, maar waarvan het nut recent is bewezen. Eigenlijk heeft de Rampage V Extreme maar één echt nadeel, maar dat telt wel zwaar: waarom de voltage meetpunten enkel als soldeerpunten zijn uitgevoerd, is gezien de doelgroep onbegrijpelijk. ASUS verweer dat de voltages ook via de OC Panel uitgelezen kunnen worden is zeker verzachtend, maar een snelle test in het Hardware.Info lab wijst uit dat er toch nog wel wat discrepanties tussen de metingen met multimeter en OC Panel zitten. Desalniettemin is de Rampage V Extreme op dit moment onze favoriete overklokkersbord.

De Gigabyte X99-SOC Force heeft meer overklok-knoppen en andere toeters en bellen dan de andere twee. Ook de meegeleverde extra's, zoals het bracket om videokaarten te bevestigen is goed doordacht. Maar we moeten ook eerlijk zijn: de meeste knoppen die je als overklokker écht gebruikt, hebben ASUS en MSI ook. Een nadeel van het SOC Force bord is de gebruikte socket: bouten voor de bevestiging van de extreme koeling moet je door die socket loodsen, waardoor je relatief smalle bouten nodig hebt. Niet onoverkomelijk, maar ASUS en MSI hebben dat met een andere socket beter gedaan. Ook jammer: de op eerdere Gigabyte OC-borden geprezen "normale" USB aansluiting voor op het bord is verdwenen.

Qua toeters en bellen haalt de MSI XPower het duidelijk niet bij de Gigabyte X99-SOC Force en de combinatie van de Rampage V Extreme met de OC Panel. Alle belangrijke knoppen en features zijn echter aanwezig, voltage meetpunten zijn goed uitgevoerd en zeker prijzenswaardig is dat de lay-out van het bord het zeer makkelijk maakt om het bord te isoleren. 

ASUS X99 Deluxe
ASUS Rampage V Extreme
MSI X99S Gaming 9 AC

ASRock X99 Extreme4
ASRock X99X Killer
ASUS X99-A
Gigabyte X99-UD5 WiFi
MSI X99S SLI Plus