Intel Core i5/i3 Clarkdale/Arrandale test

Clarkdale en Arrandale

Van de 18 processors die Intel vandaag heeft aangekondigd, zijn er 7 bestemd voor desktop processors en 11 bestemd voor notebooks. Ze zijn gebaseerd op twee sterk verwante cores: Clarkdale voor desktops en Arrandale voor notebooks. De processors hebben alleen twee cores, maar zijn toch uniek in hun soort: het zijn namelijk de eerste Intel processors met geïntegreerde videochip. Maar als we naar een foto van de processor zonder heatspreader kijken dan zien we dat de processor bestaat uit twee losse chips. De kleine chips rechts is de dual-core CPU, gebaseerd op 32nm transistors, en de grotere chip links is de bijbehorende GPU die geproduceerd is met 45nm transistors.

Clarkdale (desktops) en Arrandale (laptops) bestaan uit twee chips:
links de 45nm GPU, rechts de 32nm CPU.

De 32nm CPU is piepklein en daardoor zeer goedkoop te produceren. De chip is gebaseerd op de Nehalem-architectuur en is daarmee qua technologie te vergelijken met de bestaande Core i7 en Core i5 processors. De chip bevat twee cores, die elk 256 kB eigen L2-cache tot hun beschikking hebben. Daarnaast bevat de chip 4 MB gedeelde L3-cache. Je zou kunnen zeggen dat de CPU-chip hiermee een 'halve Lynnfield' is.

De cores hebben de beschikking over twee belangrijke technologieën die deel uitmaken van de Nehalem-architectuur: HyperThreading en Turbo Boost. Dankzij HyperThreading kan iedere cores gelijktijdig instructie van twee programmathreads uitvoeren. Zodoende doet een dual-core processor zich ten opzichte van het besturingssysteem voor als zijnde een quad-core. Turbo Boost zorgt ervoor dat de processor wanneer het stroomverbruik en de warmteproductie dat toelaten, op een hogere kloksnelheid gaan werken om daarmee betere prestaties te bieden. Overigens hebben niet alle varianten van de Clarkdale en Arrandale processors de beschikking over beide technologieën: in goedkopere chipuitvoeringen zijn ze uitgeschakeld.

De cores zelf zijn zoals gezegd vrijwel identiek aan de exemplaren zoals we die kennen van de bestaande Bloomfield en Lynnfield chips van de huidige Core i7 en Core i5 processors. Toch zijn er een aantal kleine verschillen. De belangrijkste daarvan is dat Intel een aantal nieuwe instructies heeft toegevoegd die het verwerken van AES encryptie gigantisch versnellen. Hierover verderop meer.

De kleine CPU-chip mist de geïntegreerde geheugencontroller en de PCI-Express controller zoals die aanwezig zijn in Lynnfield. Beide zijn overgeheveld naar de de tweede chip in de processors, de met 45nm transistors geproduceerde GPU. De geïntegreerde videokaart is geschikt voor DirectX 10.0 (niet 10.1), bevat 12 shader units en werkt afhankelijk van het type processor op maximaal 900 MHz. Intel heeft voornamelijk werk gemaakt van de videomogelijkheden van de chip, waarover verderop meer. Naast de geïntegreerde videokaart, bevat de chip ook een PCI-Express 2.0 controller voor een eventuele losse kaart. De geïntegreerde geheugencontroller biedt ondersteuning voor dual-channel DDR3-geheugen. Afhankelijk van het type processor ondersteunt Intel geheugen tot 1333 MHz of 1066 MHz.

Alles geïntegreerd

De integratie van de videokaart is Intels volgende stap om meer functionaliteit te integreren in de processor. In een jaar tijd is het snel gegaan. Met de introductie van de eerste Core i7 processors eind 2008 (de Bloomfield chips) integreerde Intel voor het eerste de geheugencontroller binnen de processor. Bij de in de tweede helft van 2009 geïntroduceerde Socket 1156 Lynnfield processors, kreeg ook de PCI-Express controller voor de videokaart(en) een plekje in de processor. Nu is het dus ook de beurt aan de videokaart. Dat heeft als resultaat dat de opbouw van een moederbord compleet anders is geworden, zoals te zien in onderstaande afbeelding: links zie je de opbouw van een systeem met Core 2 processor en chipset met geïntegreerde videokaart, rechts de opbouw van een modern systeem met Clarkdale CPU.

Links de opbouw van een Core 2 systeem, rechts de opbouw van een Clarkdale systeem.

Bij de conventionele opbouw (links) is de processors via de frontside bus verbonden met de north bridge van de chipset. Deze north brigde bevat de geheugencontroller, de PCI-Express controller en de eventuele geïntegreerde videokaart. De north bridge werd bij het Core 2 platform via de zogenaamde DMI bus verbonden met de south bridge chip. Deze bevatte ondermeer de controllers voor Serial ATA, USB, geluid, en zo verder.

In de nieuwe situatie (rechts) zijn, net als bij Lynnfield, de geheugenmodules en het PCI-Express slot voor de videokaar rechtstreeks verbonden met de processor. Op het moederbord vinden we niet langer een chipset, maar een losse chip die qua functionaliteit nog het meest overeenkomt met de conventionele south bridge. Intel spreekt tegenwoordig over PCH-chip, wat staat voor platform controller hub. Met de komst van Clarkdale en Arrandale heeft de PCH één extra functie gekregen, namelijk het aansturen van de monitor via VGA, DVI, HDMI of DisplayPort.

Naast een DMI-verbinding tussen de processor en de PCH is er in het nieuwe platform ook een verbinding die de beelden van de geïntegreerde videokaart transporteert. Intel spreekt over de FDI, ofwel flexible display interface. Via deze FDI gaan de geproduceerde beelden dus naar de PCH en die zet het beeld op zijn beurt door naar de monitor. Om van de in de nieuwe processors geïntegreerde videokaart gebruik te maken, heb je zodoende een moederbord nodig met een chipset die deze FDI bus ondersteund.

De integratie kent een aantal belangrijke voordelen: het aantal dure chips binnen een desktop of notebook PC wordt verminderd en daardoor worden systemen potentieel goedkoper, kleiner en zuiniger.

Socket 1156

Dat betekent dat alle bestaande Intel chipsets per definitie ongeschikt zijn voor de nieuwe processors. Gelukkig heeft Intel niet opnieuw een nieuwe processorvoet bedacht voor de nieuwe processors. De desktop varianten (Clarkdale) maken immers gebruik van exact dezelfde Socket 1156 processorvoet als de Lynnfield processors. Sterker nog: de nieuwe CPU's werken probleemloos op bestaande Socket 1156 moederborden met Intel P55 chipset, zij het dat je dan geen gebruik kunt maken van de geïntegreerde videokaart.

Om dat wél te kunnen doen heb je een bord met één van de nieuwe chipsets nodig, waaronder de Intel H55. Verderop doen we de eigenschappen van de bij Clarkdale en Arrandale behorende chipsets uitgebreid uit de doeken. Overigens werken de bestaande Lynnfield processors ook probleemloos op deze nieuwe moederborden, al blijven de monitoraansluitingen dan ongebruikt.

Doordat de socket hetzelfde is gebleven zijn alle CPU-koelers die geschikt zijn voor de Lynnfield processors ook direct geschikt voor de Clarkdale processors.

AES-NI

De cores binnen nieuwe Clarkdale en Arrandale processors zijn qua functionaliteit vrijwel identiek aan de cores zoals we die kennen van de Bloomfield en Lynnfield chips. Toch is er een belangrijk verschil: Intel heeft een zestal nieuwe instructies toegevoegd die het coderen en decoderen van data middels AES-encryptie flink moet versnellen. De nieuwe instructies luisteren naar de naam AES NI.

AES wordt op steeds meer plekken gebruikt. Bekende voorbeelden zijn de versleuteling van SSL-website of de codering van middels WPA2 beveiligde draadloze netwerken. Maar ook wie de bestanden op z'n harde schijf versleuteld met bijvoorbeeld de BitLocker technologie maakt gebruik van AES encryptie. Volgens Intel zorgen de nieuwe instructies ervoor dat het en- of decoderen van data tot ruim 10x sneller kan plaatsvinden van met conventionele processors.

Op het moment van schrijven is er welgeteld één programma dat van de nieuwe AES-NI instructies gebruik maakt, te weten de nieuwste versie van WinZip. Wie in dit programma een ZIP-bestand beveiligd met een wachtwoord doet dit op een Clarkdale of Arrandale processor met behulp van de nieuwe instructies. Uiteraard is het coderen slechts een gedeelte van de benodigde CPU kracht, het gros zit hem natuurlijk in het comprimeren an sich. Desalniettemin belooft Intel een flinke prestatiewinst. Aangezien WinZip echter niet de mogelijkheid biedt om de ondersteuning voor AES-NI in en uit te schakelen, konden we helaas het prestatieverschil niet analyseren.

WinZip 14 is de eerste software die gebruik maakt van AES NI.

Het ligt in de lijn der verwachting dat er spoedig veel meer software met ondersteuning voor AES NI op de markt zal komen. Een belangrijke katalysator is dat Intel de veelgebruikte openSSL library die in veel opensource software wordt gebruikt, inmiddels al heeft voorzien van AES NI code. Voor Linux/Unix software is het zodoende een kwestie van de nieuwe openSSL versie installeren, daarvan gebruikmakende software opnieuw compileren en klaar.

De komende tijd zal duidelijk worden wat voor prestatiewinsten AES NI in de praktijk daadwerkelijk kan bieden.

Desktop processors

Terug naar de 18 processors die Intel vandaag heeft aangekondigd. De nieuwe chips voor desktops zijn bedoeld voor gebruik in budget en mid-range computers. Van de zeven nieuwe desktop processors dragen er vier de naam Core i5, twee de naam Core i3 en één de naam Pentium. Waar de in oktober vorig jaar geïntroduceerde Core i7 en i5 Lynnfield chips dienst doen als opvolgers van de snelste varianten uit het voormalige Core 2 Duo/Quad segment, zijn de nieuwe Core i5 en i3 processors de opvolgers van de goedkopere Core 2 chips. Met de introductie van de nieuwe processors moeten de Core 2's zeer spoedig uit de winkelschappen gaan verdwijnen: op de desktop is het compleet Core i3, i5 en i7 wat de klok gaat slaan, met de nieuwe Pentium processor als budget alternatief.

We nemen afscheid van Core 2: voor desktop PC's biedt Intel vanaf nu de keuze uit Core i3, i5 en i7.

Onderstaande tabel toont een compleet overzicht van de nieuwe desktop processors. De Core i5 processors ondersteunen zowel HyperThreading als de Turbo Boost. De Core i3 chips bieden wél HyperThreading, maar hebben geen turbo aan boord. De goedkope Pentium G6950 mist beide technologieën.

De vier Core i5 chips luisteren naar modelnummers 670, 661, 660 en 650. De standaard klokfrequenties bedragen 3,46 GHz, 3,33 GHz, 3,33 GHz en 3,20 GHz. De Turbo Boost maakt daar maximaal respectievelijk 3,73 GHz, 3,60 GHz, 3,60 GHz en 3,20 GHz van. Interessant is het verschil tussen de 661 en 660: beide chips lijken ogenschijnlijk even snel en zijn ook nog eens even duur. Het belangrijkste verschil is dat bij de 661 de geïntegreerde videokaart op 900 MHz werkt, bij de andere chips is dat 733 MHz. Daar staat tegenover dat de 661 de enige uit het rijtje is die geen ondersteuning biedt voor Intels virtualisatie technologie en voor vPro. Deze chip is dus puur bedoeld voor consumenten en niet voor zakelijke computers.

De twee Core i3 varianten hebben modelnummers 540 en 530. Deze werken op respectievelijk 3,06 GHz en 2,93 GHz. De Pentium G6950 tenslotte werkt op 2,8 GHz. Deze heeft geen HyperThreading, minder L3-cache (3 MB), een lagere geheugenkloksnelheid (DDR3-1066) en een langzamere grafische chip (533 MHz). Tevens zijn de videomogelijkheden bij de Pentium G6950 grotendeels uitgeschakeld. Het moge duidelijk zijn: dit is echt een budget chip. Door het ontbreken van deel van de videomogelijkheden is dit een minder goede keuze voor wie een Media Center wil bouwen op basis van de nieuwe Intel techniek.

In de laatste kolom van de tabel vind je de zogenaamde 1k unit pricing, ofwel de prijs die Intel distributeurs betalen voor 1000 stuks (excl. BTW). Vergelijken we de prijzen met die van bestaande Core 2 processors, dan komt de 670 het meest overeen met de Core 2 Quad Q9550, een chip die nu voor gemiddeld zo'n € 220 in de winkel ligt. De Core i5 661 en 660 komen overeen met de Q9400, een processor die nu gemiddeld € 170 kost. De Core i5 650 ligt in de buurt van de Q8400, een processor van 150 euro.

De twee Core i3's zijn vergelijkbaar met de Core 2 Duo E7600, een processor van zo'n € 126. De Pentium G6950 ten slotte komt qua prijs het meest overeen met de huidige Pentium Dual-Core E6500, een processor van € 86.

Core i3 / i5 / i7

Door de Core 2 processors snel te laten verdwijnen, maakt Intel haar processoraanbod gelukkig een stuk overzichtelijker. Voor de leek is het simpel en kan het best het vergelijk met het bekende Duitse automerk worden aangehouden: de 5-serie is sneller en luxer dan de 3-serie en de 7-serie is weer sneller en luxer dan de 5-serie. In de regel kun je wel degelijk stellen dat een Core i7 PC sneller is dan een Core i5 PC en dat een Core i5 PC juist weer sneller is dan een Core i3 PC: voldoende om een niet in techniek geïnteresseerde consument in de winkel de juiste keuze te laten maken.

Voor de Hardware.Info lezer die alle technische ins en outs niet uit het oog wil verliezen is het wat lastiger. Onderstaand overzicht toont de belangrijkste eigenschappen per serie:

Vooral bij Core i5 is het dus opletten geblazen: je hebt óf dual-core met graphics en HyperThreading (6xx) óf quad-core zonder graphics en HyperThreading (7xx).

Let wel: bovenstaand overzichtje van de verschillen tussen de Core i3, i5 en i7 reeksen geldt alleen voor desktops. Voor notebooks geldt opnieuw dat een i7 in de regel sneller is dan een i5 en zo verder, maar zijn de technische verschillen anders.

Notebook processors

Zoals gezegd: de nieuwe processors uit de Westmere generatie zijn er niet alleen voor desktops, maar ook voor notebooks. Waar we bij desktops praten over Clarkdale, spreken we bij notebooks over Arrandale. In de basis hebben we te maken met dezelfde chips. Ook Arrandale bestaat uit een 32nm dual-core CPU en een 45nm GPU. De chipverpakking is bij de notebooks uitvoeringen wel een stuk kleiner. Arrandale is verder verkrijgbaar als PGA (Pin Grid Array) chip voor gebruik in sockets, maar ook als plattere BGA (Ball Grid Array) om direct op een moederbordje vastgesoldeerd te worden, om zo extra platte notebooks te krijgen.

De Arrandale CPU in BGA formaat (links) met bijbehorende chipset (rechts)

In totaal komt Arrandale in 11 varianten op de markt: vijf keer als Core i7, vier keer als Core i5 en twee keer als Core i3. In het tweede kwartaal komt er verder ook nog een Celeron processor op basis van Arrandale.

Het lijstje processors is lastig overzicht in te krijgen. Het belangrijkste eerste onderscheid dat we moeten maken zijn de M, LM (Low voltage) en UM (Ultra-low voltage) uitvoering. De M-processors hebben een TDP van 35 Watt, de LM processors een TDP van 25 Watt en de UM's een TDP van 18 Watt. Het moge duidelijk zijn: hoe lager het stroomverbruik, hoe langer je de notebook accu mee gaat. Maar in de tabel zie je ook direct de andere kant van de medaille: de UM chips zijn qua klokfrequentie een stuk lager dan de LM's die op hun beurt in de M's weer hun meerdere moeten erkennen.

De door Intel gekozen modelnummers lijken primair gekoppeld aan de prijs, niet aan de te verwachten prestaties. Bijvoorbeeld: een Core i7 620M zal in de praktijk een flinke klap sneller zijn dan een Core i7 640LM. Sterker nog: vermoedelijk is de Core i5 430M ook al sneller dan een Core i7 640UM.

De verschillende Core i7 varianten hebben elk de beschikking over de Turbo modus, HyperThreading en 4 MB L3-cache. De Core i5's hebben een megabyte minder L3-cache en zijn in de regel wat lager klokt. De mobiele Core i3's missen verder de turbo modus. De nog niet aangekondigde Celeron P4500 krijgt naar verluid geen turbo modus, geen HyperThreading en een veel langzamere geïntegreerde videokaart.

De snelheid van de videokaart is afhankelijk van het feit of je met een M, LM en UM van doen hebt. Bij de M-chips werkt de videokaart op 766 MHz (Core i5/i7) of 667 MHz (Core i3). Bij de LM's op 533 MHz en bij de UM's op 500 MHz.

Waar we op de pagina over de desktop processors schreven dat de Core 2 chips snel uit de winkelschappen zullen verdwijnen, zal dat in te notebookmarkt wat minder snel gaan. Hoewel er de komende tijd aardig wat Core i3 en Core i5 notebooks uit zullen komen, zullen er ook nog geruime tijd bestaande én nieuwe Core 2 laptops verkrijgbaar zijn. Zeker in het ultra-thin segment blijft Core 2 nog een tijdje een populaire keuze als we notebookfabrikanten mogen geloven.

Intel HD graphics

De in Clarkdale en Arrandale geïntegreerde videokaart is een doorontwikkeling van de grafische kern van de G45 chipset voor Core 2 processors. De chip is geschikt voor DirectX 10.0 en OpenGL 2.1. Dit betekent dat we DirectX 10.1 of zelfs 11 support moeten missen, maar je kunt je de vraag stellen hoe erg dat is voor een geïntegreerde grafische kaart. Laat één ding gezegd zijn: hoewel de videokaart in de nieuwe processors ongeveer twee keer zo snel is als die van de G45 chipset, blijft het een product dat niet primair gericht is op gamers.

De grootste verschillen zijn er op het vlak van ondersteuning voor video, waarover op de volgende pagina meer. Onderstaande tabel toont de belangrijkste verschillen op overige vlakken tussen de geïntegreerde videokaart van de G45 en van de nieuwe processors. Om de belangrijkste zaken op te sommen: allereerst is het aantal shader units verhoogd van 10 naar 12, waarbij de shaders zelf ook verder geoptimaliseerd zijn. Verder heeft Intel diverse optimalisaties aan de Z-buffer doorgevoerd, één van de belangrijkste redenen voor de betere prestaties in 3D games. De maximale klokfrequentie en shader memory grootte zijn ook verhoogd. Verder biedt de nieuwe grafische engine ondersteuning voor het gelijktijdig aansturen van twee HDMI-schermen en is er een nieuwe technologie die men Dynamic Frequency Scaling noemt, zij het dat deze alleen beschikbaar is voor notebooks.

Verschillen tussen de G45 en de in Clarkdale/Arrandale geïntegreerde videokaart.

Dynamic Frequency Scaling

Met de Dynamic Frequency Scaling technologie borduurt Intel verder op de Turbo Boost van de verschillende Nehalem processors. Dankzij deze mode kunnen processor cores op hogere snelheid  werken wanneer één of meer cores (vrijwel) niet gebruikt worden. Hierbij wordt continu het stroomverbruik en de temperatuur van de chip in de gaten gehouden. Zolang alles binnen de grenzen blijft, kan de Turbo Boost voor een flinke prestatiewinst zorgen.

De dynamic frequency scaling technologie zorgt ervoor dat de prestaties van de CPU en GPU chip binnen Arrandale ook van elkaar afhankelijk worden. Wanneer de CPU minder te doen heeft, kan deze een stukje worden teruggeklokt en kan de GPU sneller gaan werken. Maar ook andersom: wanneer de GPU niet veel meer te doen heeft dan wat 2D-beelden produceren, is er juist meer headroom voor de CPU. Dit schakelen gebeurt geheel automatisch en zorgt er voor dat je bij alle soorten applicaties de best mogelijke prestaties uit je processor perst.

Dynamic Frequency Scaling borduurt voort op de Turbo Boost.

Video

De belangrijkste verschillen tussen de grafische kern van de G45 chipset en de GPU binnen de nieuwe Clarkdale en Arrandale chips zijn er op het vlak van ondersteuning van video. De G45 had al decoders voor met MPEG2, H.264 of VC-1 HD-video, maar het aan de praat krijgen ervan was destijds een crime. Al die problemen zijn inmiddels opgelost en Intel heeft verder zo'n beetje alles toegevoegd wat je je maar als Media Center freak kunt wensen. Nieuwe features zijn ondermeer het gelijktijdig decoderen van twee HD videostreams (nodig voor sommige Blu-ray discs), het uitvoeren van verscherping op HD-beeden, het verwerken van 12-bit per kleur beelden en het doorgeven van Dolby True HD en DTS-HD Master Audio via HDMI 1.3. Dat laatste is voor geïntegreerde oplossingen uniek: ATI en nVidia kunnen dat beide niet bieden.

Wij hebben de videomogelijkheden van de Core i5 661 uitgebreid getest. We gingen aan de slag met een pre-release versie van Cyberlink PowerDVD 9 en probeerden uiteenlopende Blu-ray discs. Allen werden probleemloos afgespeeld, waarbij het CPU-gebruik gemiddeld rond de 30% bleef hangen. Ook Windows 7 Media Center maakte in onze tests direct goed gebruik van de in de GPU geïntegreerde videodecoders, voor zowel SD als HD. Het afspelen van Blu-ray schijven met 24 beelden per seconde (24p in jargon) verliep ook zonder problemen, iets wat we eerder bij de G45 niet voor elkaar kregen.

De beeldkwaliteit van de videodecoder hebben we getest met de HQV en HD HQV testdiscs. Met de testbeelden van deze schijven kunnen ondermeer de kwaliteit van de deïnterlacing en ruisonderdrukking worden geanalyseerd. In beide gevallen komen we uit op de maximaal haalbare score: 128 bij HQV en 100 bij HD HQV. Dat is een belangrijk gegeven: er is dus compromisloze deïnterlacing, zélfs bij HD-beelden.

Onderstaande tabel toont onze ervaringen met de in Clarkdale / Arrandale geïntegreerde videokaart in vergelijking met andere populaire geïntegreerde oplossing. Op basis van de tabel mag je concluderen dat er op het vlak van video ondersteuning eigenlijk niets te wensen overblijft.

Eén ding moet je niet uit het oog verliezen: de budget Pentium G6950 mist het gros van de videotechnologie. De goedkoopste Core i3, modelnummer 530, biedt echter wél alle videofunctionaliteit en is zodoende een bijzonder interessante optie voor een betaalbare maar full-featured Media Center PC.

Drivers

De nieuwe graphics engine waren voor Intel ook direct reden om de look van de drivers eens flink op te frissen. Laten we eerlijk zijn: dat was ook wel nodig ook! Onderstaande screenshots tonen hoe het nieuwe instellingenpaneel van de Intel grafische drivers er nu uitzien. Ook de functionaliteit is flink uitgebreid: zo is het eenvoudiger geworden om opstellingen met meerdere displays te beheren en heb je de mogelijkheid om custom resoluties aan te maken.

Chipsets

We schreven al dat je, om gebruik te maken van de geïntegreerde videokaart in de Clarkdale en Arrandale processors, een nieuw type chipset nodig hebt die ondersteuning biedt voor de flexible display interface om het beeld van de GPU door te zetten naar de diverse uitgangen. Voor desktop PC's komt Intel met een drietal chipsets: de H55 en H57 zijn bedoeld voor consumenten PC's, de Q57 is bestemd voor zakelijke machines en biedt ondermeer ondersteuning voor vPro. In onderstaande tabel worden de specificaties van de drie chipsets vergeleken met die van de bestaande P55.

Voor consumenten zijn de verschillen tussen de H55 en H57 het meest van belang. En om eerlijk te zijn: dat zijn er maar weinig. Waar de H55 ondersteuning biedt voor 12x USB 2.0 biedt de H57 14x USB 2.0. Het aantal PCI-Express 2.0 x1 verbindingen (voor x1 slots of onboard PCI-Express chipset) zijn er 6 bij de H55 en 8 bij de H57. Verder is het enige verschil dat de H57 ondersteuning biedt voor Rapid Storage Technology 9.5, Intels software om de harde schijf toegang te versnellen. Het exacte prijsverschil tussen de H55 en H57 chipset heeft Intel ons niet bekend gemaakt, maar het is inmiddels wel duidelijk dat de meeste moederbordfabrikanten primair inzetten op de H55 chipset en de H57 min of meer links laten liggen.

Een belangrijk verschil tussen de P55 en H55/H57 is verder dat het niet mogelijk is om de 16 PCI-Express 2.0 lanes op te delen in 2x 8 lanes voor SLI of Crossfire. Echt een issue is het niet; wij zouden niemand aanraden om Crossfire of SLI te draaien op een Clarkdale platform.

Bij notebooks is de keuze tussen chipsets nog iets groter. Voor zakelijke notebooks zijn er de QM57 en QS57. Voor consumenten notebooks is er de keuze tussen de HM55 en HM57. Opnieuw is het belangrijkste verschil het aantal USB en PCI-Express x1 poorten. In notebooks is dit nog minder van belang dan bij desktops: vermoedelijk zal de HM55 veel vaker worden toegepast dan de HM57.

Notebookfabrikanten die de HM57 willen combineren met een 8MB BIOS-chip krijgen de mogelijkheid om Remote PC Assist en Identity Protection technologieën toe te passen.

H55 versus H57: Blokdiagram

Voor desktopsystemen zal de keuze in de meeste gevallen dus tussen de H55 en H57 zijn. Onderstaande afbeeldingen tonen overzichtelijk de opbouw van systemen rondom beide chipsets. De verschillen zijn opnieuw terug te brengen tot drie zaken: de H57 biedt twee extra USB 2.0 poorten, twee extra PCI-Express x1 verbindingen en de Rapid Storage Technology.

Moederborden

Alle moederbordfabrikanten zullen de komende tijd met uiteenlopende moederborden met Intel H55 en H57 chipset op de markt komen. Aangezien het platform is gericht op het budget en midrage segment zal het gros van de borden dat uitkomt het Micro ATX formaat hebben. Voor deze test maakten wij gebruik van het Intel DH55TC "Tomcove" moederbord. Dit Micro ATX bord biedt plek aan vier DDR3 DIMM's, een PCI-Express x16 videokaart, twee PCI-Express x1 kaarten en één PCI-kaart. Aan de achterzijde vinden we VGA, DVI én HDMI 1.3 aansluitingen, naast zes keer USB 2.0, Gigabit LAN en 5.1 kanaals geluid. Het bord kost gemiddeld € 96 euro in onze prijsvergelijker. Dat is een fractie duurder dan een vergelijkbaar Micro ATX bord met G45 chipset, de Intel DG45ID. Vermoedelijk zullen de prijzen van H55 moederborden de komende weken gaan zakken tot duidelijk onder het niveau van G45 borden: de kostprijs is vanwege het ontbreken van een dure north bridge chip immers een stuk lager.

Het bord is verder weinig bijzonder te noemen. Aangezien dit product niet voor een high-end publiek is ontwikkeld, zijn allerhande overklokmogelijkheden en dergelijke achterwege gelaten. Traditiegetrouw zullen we bij de diverse Taiwanese moederbordfabrikanten terecht moeten voor uitgebreidere H55 en H57 moederborden. In het eerstvolgende Hardware.Info Magazine mag je van ons een vergelijkingstest verwachten. In de tussentijd kun je in de moederborden productgroep van onze prijsvergelijker al de nodige H55 en H57 bordjes terugvinden.

Centrino nu als Wireless module

Voordat we overgaan naar de benchmarks nog een belangrijke toevoeging aan het verhaal voor wat betreft de notebooks. Met de komst van de nieuwe Arrandale notebooks laat Intel de merknaam Centrino grotendeels vallen. Tot nu toe kregen notebooks een Centrino stikker wanneer ze aan een aantal eisen voldeden, waarvan de belangrijkste de aanwezigheid van een snelle Intel processor, Intel chipset én Intel WLAN-module waren.

Toch gaat de naam Centrino niet helemaal verdwijnen. Tegelijkertijd met de introductie van de nieuwe processors, introduceert Intel immers ook een drietal nieuwe Wireless modules. Hiervoor is men afgestapt van de naam WiFi-Link, maar gaat Intel vanaf nu de naam Centrino inzetten. Volgens Intels marketing guru's associeerde de gemiddelde consumenten Centrino sowieso al met draadloos internet: de overstap om de merknaam te gebruiken voor Wireless modules in plaats van de notebook in z'n geheel is daarmee gerechtvaardigd. Een beetje marketing prietpraat, maar goed.

Voor de nieuwe Core i3, i5 en i7 notebooks heeft Intel een drietal Wireless modules beschikbaar. De snelste is de Centrino Ultimate-N 6300 en biedt een theoretische doorvoersnelheid van 450 Mbit/s. Het mainstream model heet Centrino Advanced-N 6200 en biedt een theoretische doorvoersnelheid van 300 Mbit/s. Een nieuwe instap wireless module luistert naar de naam Centrino 1000 en werkt op 150 Mbit/s.

Om kleine laptops te faciliteren heeft Intel haar wireless modules een stuk kleiner gemaakt, zoals ook te zien op onderstaande afbeelding. Overigens was ook de WiFi Link 5100 uit de vorige generatie al in dit kleine Half Mini Card formaat verkrijgbaar.

Benchmarks

We kregen de beschikking over de nieuwe Core i5 661 processor. Door de klokfrequenties terug te schakelen en waar nodig de Turbo Boost en/of HyperThreading uit te schakelen, konden we de overige Clarkdale chips op de Core i5 670 na allen simuleren. We hebben de nieuwe chips ons bekende parcours van processorbenchmarks laten doorlopen. Om de scores vergelijkbaar te houden met bestaande processorbenchmarks, hebben we opnieuw gebruik gemaakt van een moederbord met Intel P55 chipset. Alleen voor de speciale videokaartbenchmarks, aan het eind van dit artikel, hebben we de processors op een H55 bord geplaatst. Alle benchmarks zijn uitgevoerd onder Windows Vista Ultimate x64 SP1. De exacte specificaties van ons testplatform vind je hieronder.

Zoals te zien is, hebben we zoveel mogelijk gebruik gemaakt van dezelfde componenten. Gezien het feit dat de Core i7 processor een triple-channel geheugencontroller heeft, is het echter niet mogelijk om met een gelijke hoeveelheid geheugen te testen. We hebben ervoor gekozen om met 1 GB per geheugenkanaal te werken; de Socket 775, 1156, AM2+ en AM3 systemen hebben dus 2 GB, het Socket 1366 systeem heeft 3 GB. We hebben er echter wel uitdrukkelijk op gelet dat geen van onze benchmarks gebruik maakt van meer dan 2 GB geheugen, zodat er geen profijt kan worden gehaald uit de extra gigabyte.

In de grafieken op de volgende pagina's zijn de nieuwe Clarkdale processors rood, overige Intel processors blauw en AMD processors groen.

Benchmarks: Gaming - 3DMark Vantage CPU Test

In de 3DMark Vantage CPU-test wordt de trend direct gezet: de nieuwe dual-core processors zijn allen duidelijk sneller dan alle bestaande dual-cores van Intel en AMD. Zelfs de Pentium G6950 presteert 1000 punten méér dan de E8600. De 660 zit vlak boven het niveau van de Q8300. De Core i3 540 mag zich meten met de AMD Phenom II X4 810.

Benchmarks: Gaming - Crysis Warhead - Airfield - 1024x768 low

Als échte game benchmark hebben we het nieuwe Crysis Warhead gedraaid. We hebben de game ingesteld op een resolutie van 1024x768 met laag detail, om er zeker van te zijn dat de videokaart niet de bottleneck is. Crysis Warhead is niet bepaald multi-threaded, zodat dual-core processors flinke scores neer kunnen zetten. De bovenkant van de grafiek is rood gekleurd.

Benchmarks: Gaming - Unreal Tournament 3 - Serenity - 1280x1024

Als tweede game test maakten we gebruik van Unreal Tournament 3. We draaiden de Serenity benchmark, opnieuw in een relatief lage resolutie om ervoor te zorgen dat de videokaart geen bottleneck kan zijn. Opnieuw zijn de nieuwe dual-cores sneller dan alle Core 2 Duo's. Alle Core i5's en i3's weten de score van de Q8400 te evenaren.

Benchmarks: Gaming - World in Conflict - 1280x1024 medium

In World in Conflict, wat we in 1280x1024 met medium instellingen draaien, ook mooie resultaten: de processors scoren tussen de 80 en 89 fps.

Benchmarks: Videobewerking - H.264 / Procoder encoding

Videobewerking en transcodering behoren tot de belangrijkste zaken waarvoor je een snelle processor zou willen hebben. Daarom hebben we een drietal benchmarks op dit vlak, waarbij we telkens 60 seconden 1080p video omzetten naar een bepaald formaat. In deze eerste benchmark gebruiken we Procoder om de video om te zetten naar het tegenwoordig populaire H.264 formaat. De gebruikte codec is volledig multi-threaded. We meten 180 seconden voor de Core i5 660/661, een score die tussen de Q8300 en Q8400 invalt. Opnieuw is zelfs de G9650 sneller dan alle bestaande dual-cores.

Benchmarks: Videobewerking - Windows Media 9 encoding

Als tweede codec maakten we gebruik van Windows Media Encoder versie 9 en dan vanzelfsprekend de 64-bit versie. Opnieuw converteerden we de minuut 1080p video. Navraag leert ons dat Windows Media 9 encoder problemen heeft met Hyperthreading, vandaar dat er hier en daar wat vreemde resultaten in de tabel te vinden zijn. Desalniettemin mogen we opnieuw concluderen dat we van doen hebben met dual-core CPU's die zich kunnen meten met quad-cores: prima resultaten.

Benchmarks: Videobewerking - DivX 6.8 (SSE4) / Procoder encoding

Als derde videobewerkingstest hebben we de minuut 1080p video ook omgezet naar DivX. Deze benchmark is een beetje sneu voor AMD, want de Intel CPU's gaan glansrijk aan kop. Geen wonder overigens, DivX 6.8 is geoptimaliseerd voor SSE4.1, een extensie die AMD moet missen. De resultaten zijn opnieuw boven verwachting: met slechts twee cores weten de Core i5 660/661 toch bijna op het niveau te komen van de snelste Core 2 Quads ooit gemaakt. Als je bedenkt dat de Pentium G6950 minder dan 100 euro gaat kosten, blijkt opnieuw dat Intel een uitstekende prijs/prestatie-verhouding biedt.

Benchmarks: Audiobewerking - 60 min. wave naar MP3 (4x LAME 3.97)

In deze benchmark zetten we een uur audio om naar MP3 met behulp van vier threads van LAME 3.97, die elk 15 minuten audio voor hun rekening nemen. Mooie resultaten opnieuw: de Clarkdale chips verslaan opnieuw alle bestaande dual-cores en de 660/661 komen bijna op het niveau van de quad-core Q8300.

Benchmarks: 3D rendering - Cinebench 10

De Cinebench 10 benchmark behoeft natuurlijk geen introductie. Geen enkele andere benchmark is zo goed multi-threaded als deze. We komen op 10842 punten voor de Core i5 660/661. Zelfs de Pentium G6950 scoort nog immer 8786 punten. Gezien het prijsniveau opnieuw prima resultaten.

Benchmarks: 3D rendering - Povray 3.7b29 - Chess2 1024x768

Voor de tweede 3D-rendering benchmark maken we gebruik van het programma Povray. Versie 3.7 is volledig multi-threaded. We maken gebruik van de Chess2 afbeelding en renderen die op 1024x768. Intels nieuwe processors blijken met twee cores te kunnen waar AMD er drie voor nodig heeft: de scores variëren van 70 tot 87 seconden.

Benchmarks: Data compressie - 7Zip 50 MB TIFF's

Met behulp van de 64-bit versie van 7Zip comprimeren we 50 MB aan TIFF-bestanden. 7Zip is slechts zeer beperkt multi-threaded. De scores van de verschillende processors lopen hier verder uiteen. Vreemd genoeg presteren bestaande Intel dual-core CPU's vaak ook beter. Deze test lijkt de Clarkdale CPU's niet helemaal te liggen.

Benchmarks: Office - Microsoft Excel 2007 - Black Scholes

Om de prestaties van Microsoft Excel 2007 te meten maken we gebruik van een zeer complexe sheet met daarin financiële berekeningen volgens het Black Scholes algoritme. Excel 2007 is volledig multi-threaded. Opnieuw prima scores: de snelste Clarkdales kunnen zich meten met de Q8300, de Pentium G6950 presteert op het niveau van de snelste Core 2 Duo's ooit gemaakt.

Stroomverbruik: Cinebench 10

Na de verschillende benchmarks is natuurlijk de vraag hoe het met het stroomverbruik zit. We hebben dit gemeten tijdens de Cinebench 10 benchmark om een beeld te krijgen van het gebruik onder load. De grafiek spreekt boekdelen: dankzij de 32nm transistors zijn de nieuwe Intel processors ongekend zuinig. De nieuwe chips staan met z'n allen gebroederlijk bovenin de grafiek. Indrukwekkend!

Stroomverbruik: Idle

Tenslotte het stroomverbruik in idle-modus. Ook hier pakken de nieuwe processors dankzij de verbeterde architectuur en de 32nm transistors opnieuw de winst! Het idle stroomverbruik varieert van 115 watt tot 120 watt. Let wel: dit is opnieuw voor het complete systeem, inclusief ATI Radeon HD 4870 videokaart!

Vanzelfsprekend hebben we ook nog een stroomtestje gedaan van de Core i7 661 processor op het Intel H55 bord, zonder extra videokaart. We komen dat op een idle verbruik van 44 watt en een verbruik in Cinebench 10 van 85 watt. Bijzonder weinig is gezien de scores!

Benchmarks: Geïntegreerde videokaart

Om een beeld te krijgen van de prestaties van de geïntegreerde videokaart van de Clarkdale processor, hebben we de Core i5 661 geplaatst op het Intel H55 bord en daarop enkele 3D-benchmarks gedraaid. De resultaten vind je in onderstaande tabel:

Met een 3DMark06 score van bijna 2000 punten is de in de processor geïntegreerde videokaart meer dan twee keer zo snel dan de Intel G45 chipset, maar buiten dat ook sneller dan de bestaande geïntegreerde chipsets van nVidia en AMD. De behaalde 3DMark Vantage score is 425 punten.

De gamebenchmarks tonen echter aan wat we eerder al concludeerden: de prestaties van de geïntegreerde videokaart zijn snel genoeg om de Windows 3D-desktop te tonen en om een simpel spelletje te spelen, maar meer ook niet. Het is absoluut geen alternatief voor een losse videokaart. Ter vergelijk: zelfs met een ATI Radeon HD 4550 kaart die je voor een paar tientjes kunt kopen, haal je al met gemak een 3DMark Vantage score van boven de 1100 punten.

Let wel: bij de door ons geteste Core i5 661 werkt de grafische chip op 900 MHz. Bij de overige Clarkdales is dat 733 MHz en zullen de scores navenant lager uitvallen.

Conclusie

Toen AMD in 2006 3D-chip fabrikant ATI overnam, maakte men er geen geheim van wat hun doel was: het ontwerpen van een CPU met geïntegreerde GPU. Hoewel velen sceptisch waren, was het concept geniaal: door videokaart en processor te integreren kunnen computers goedkoper, kleiner én zuiniger worden. Een win-win-win situatie! AMD's 'Fusion' project heeft echter vertraging na vertraging opgelopen: het bleek maar wat lastig om beide chips te combineren. Niemand had in 2006 verwacht dat het niet AMD, maar juist Intel zou zijn die eerder een gecombineerde CPU/GPU op de markt zou brengen...

Echt geïntegreerd zijn Clarkdale en Arrandale natuurlijk niet, onder de heatspreader zit een losse CPU- en losse GPU-chip. Maar het concept is daar: processor en videokaart in één! En het werkt wonderwel goed.

Clarkdale en Arrandale zijn bestemd voor de budget en mid-range markt. Met dat gegeven in het achterhoofd mogen we concluderen dat Intel zeer attractieve producten heeft uitgebracht. De prestaties van de processors zijn goed te noemen: de verder geoptimaliseerde Nehalem-architectuur zorgt ervoor dat de dual-core chips presteren alsof het quad-cores zijn. Zelfs de langzaamste Clarkdale - de Pentium G6950 - is sneller dan de snelste Core 2 Duo die Intel ooit op de markt heeft gebracht. Als we de prestaties van de chips afzetten tegen de prijs dan is er weinig op aan te merken. Zeker wanneer je bedenkt dat H55-moederborden op termijn een stuk goedkoper zullen zijn dan conventionele moederborden met geïntegreerde videokaart.

Over de videokaart in Clarkdale kunnen we ook positief zijn, vooral op de prestaties op videovlak. Werkelijk alles wat je je als doorgewinterde Media Center fanaat kunt wensen is aanwezig: goed werkende HD videodecoders, compromisloze pixel adaptive deïnterlacing, HDMI 1.3 met ondersteuning voor moderne high-end audioformaten, het gelijktijdig verwerken van twee HD-streams, etc. Wie nu een Media Center machine gaat samenstellen kan eigenlijk niet om de combinatie van een Core i3 met een H55-bordje heen. Op het vlak van 3D-prestaties heeft Intel een flinke stap gemaakt: Clarkdale is ruim 2x sneller dan G45. Maar laat het gezegd zijn: wie ook maar een beetje serieus wil games moet echt een losse videokaart kopen.

Het mooiste aspect van de nieuwe processors is misschien nog wel het extreem lage stroomverbruik. Enerzijds komt dat door de 32nm transistors. Immers: hoe kleiner de transistors gebruikt voor een chip, hoe minder stroom er nodig is om de chip z'n werk te laten doen. Anderzijds komt dat ook door een verregaande stroombesparingstechnieken die Intel zowel in de CPU als in de GPU heeft verwerkt. In onze stroomverbruik grafieken komen de Clarkdales onbetwist als beste uit de bus. Maar vooral ook onze metingen van 44 watt idle en 85 watt in load voor een volledig Core i5 661 systeem op een H55 bord zijn indrukwekkend te noemen.

Wie een betaalbaar systeem zonder losse videokaart wil samenstellen doet zichzelf te kort als je niet voor een Clarkdale chip kiest, zo veel is wel duidelijk. Maar er is een kanttekening te maken: als je wél een losse videokaart wil gaan gebruiken, betaal je bij de nieuwe Intel chips eigenlijk voor een videokaart die je niet gebruikt! In een dergelijk geval doe je er wellicht toch beter aan om een andere keuze te maken. Er zijn immers op dit moment voldoende quad-core CPU's onder de 150 euro beschikbaar, ook bij Intel. Een Core 2 Quad Q8400 is, als we naar de CPU benchmarks kijken, in de regel toch sneller dan de snelste Clarkdale. En ook AMD heeft voldoende Athlon II X4's en Phenom II X4's beschikbaar in het prijssegment van de duurdere Clarkdales. Dat is zeker iets om rekening mee te houden.

Al met al kunnen we echter bovenal positief zijn. Intel is 2010 ijzersterk begonnen!